Gevonden delen van kasteel de Blauwe Toren, of “gewoon” de stadsmuur? – – – – – – – – – – – Onderzoek & hotel.

Kasteel de Blauwe Toren is waarschijnlijk zo genoemd, omdat de enorme woontoren grotendeels bestond uit natuursteen, wat schijnbaar een grijsblauwachtige kleur had.

De nu gevonden delen zijn niet van die enorme blauwe woontoren, maar ze behoren wel degelijk tot het kasteel, echter ze behoren tevens tot de middeleeuwse stadsmuur van Gorinchem.

Hoe zit dat nou?

 

Kaartstudie:

Kasteel de Blauwe Toren bestond niet uit alleen maar uit de enorme blauwe woontoren:

krt-gorinchem-1558  frgm-krt-1558-jvd-kasteel-de-blauwe-toren
De middeleeuwse stad.                                       Het kasteel De Blauwe Toren

  • Iets ten noorden daarvan had het nog een grote toren, die er op de plattegrond uitziet als een soort rondeel. Een rondeel is een grote, relatief lage toren, welke een verhoogd platform voor geschut vormt. Echter in die tijd was dat in deze streken nog niet gebruikelijk en zou dus wel een ultra modern verdedigingswerk zijn.
    Te zien is, dat op deze grote toren de westelijke stadsmuur was aangesloten, welke voorzien was van veel kleinere muurtorens.
  • Te zien is, dat grote blauwe woontoren rondom was omgeven door een gracht, met daarover een ophaalbrug naar buiten de stad (links) en een ophaalbrug naar het binnenterrein. Dit binnenterrein noem ik even de “bovenhof”.
  • De bebouwing en muren zijn helaas onduidelijk aangegeven, echter iets verder naar rechts is weer water aangegeven met een brug eroverheen en een verbinding met de rivier.
    Het terrein rechts van dat water noem ik even de “benedenhof”.
  • De  muren en gebouwen zijn met bruin aangegeven.
    Aan de noordoost zijde van de bovenhof is een gebouw met puntdak aangegeven, terwijl daarvanaf naar links een bruine zigzag loopt, wat een muur zou kunnen zijn.
  • Boven de boven- en benedenhof is een brede gracht aangegeven en een poortgebouw met een brug te zien, die aansluit op de Molenstraat.
  • Op de plattegrond heeft de bovenhof een licht beige kleur en de benedenhof een groene kleur, wat erop kan duiden, dat de bovenhof een verharding had en de benedenhof gras was.
  • Duidelijk is wel, dat de terreinen, die ik hier bovenhof en benedenhof genoemd heb, door een brede gracht afgescheiden waren van de stad en dus bij het kasteel hoorden.
    Onduidelijk is, of ze ook door een verdedigingsmuur afgescheiden waren van de stad.
  • De stadsmuur is vanaf de Waterpoort (toen Waalpoort geheten) doorgetrokken om de beneden- en bovenhof heen tot de gracht van de enorme blauwe woontoren. Die muur had dus een dubbelfunctie:
    • Verdedigingsmuur van de boven- en benedenhof van kasteel de Blauwe Toren en als zodanig onderdeel van het kasteel.
    • Sluitstuk van de ommuring van Gorinchem en als zodanig ook stadsverdedigingsmuur.

Conclusie

Dus met recht kan gezegd worden dat het deel van de muur en de toren, die nu zijn blootgelegd, onderdeel zijn van kasteel de Blauwe Toren.

 

De tekening fact & fictie:

Hoewel de boven getoonde kaart voor die tijd redelijk accuraat is te beschouwen, is helaas het terrein van kasteel de Blauwe Toren met wat wazige pennenstreken niet in detail weergegeven.

kasteel-de-blauwe-toren-genummerd-2
Deze tekening wordt voor een groot deel als fictie beschouwd, maar is dat wel zo?

  1. De Blauwe woontoren. De tweede (waarschijnlijk lage) grote toren gaat voor deze gezichtshoek schuil achter de enorme blauwe toren. Dit klopt met de kaart.
  2. Verdedigingsmuur met weergang op bogen. Dit is op de kaart niet duidelijk!
  3. Vierkante muurtoren (met vensters, dat is raar). Deze is niet op de kaart aangegeven.
  4. Poortgebouw, met daarachter een muurtoren. Liep er een verdedigingsmuur langs de gracht tussen de boven-en benedenhof? Dit is op de kaart niet duidelijk!
  5. Vanaf de ophaalbrug uit het poortgebouw op de bovenhof, maakt op de benedenhof de weg een haakse bocht om een moestuin, naar een poortgebouw met ophaalbrug over een gracht, richting Molenstraat. Dit klopt met de kaart.

De tekening klopt dus in grove lijnen met de kaart. Het is duidelijk, dat op de tekening de stad op de achtergrond is weggelaten. De tekening zal ongetwijfeld elementen bevatten, welke toegeschreven kunnen worden aan fantasie van de tekenaar, om de grootsheid van het kasteel te benadrukken.

Op de tekening is de bovenhof ommuurd, met daarin een poortgebouw en een hoektoren met een muur voorzien van weergang op bogen.

Uit de plattegrond blijkt dit niet direct, echter de plattegrond bevat wel onduidelijke indicaties, dat dit wel het geval kan zijn.

kasteel-de-blauwe-toren-ronde-torens-opgem

De tekening bevat wel enorm veel details en wonder boven wonder, één van die details klopt met het blootgelegde deel van de ronde muurtoren, zie rode pijl.

deel-ronde-toren-opgem

 

Wat is waar? Wat moet er gebeuren => verdergaand archeologisch onderzoek kan uitkomst bieden

  1. Door het waterpeil in de Duveltjesgracht tijdelijk te verlagen kan de complete omtrek van de muurtoren worden blootgelegd.
    Het wel/niet aantreffen van een daarop aansluitend stuk muur, geeft antwoord op de vraag, of die bovenhof ommuurd was. Ook is dan vast te stellen, of het daadwekelijk de muurtoren betreft, in de tekening met de rode pijl aangegeven.
    Het tijdelijk verlagen van van het waterpeil in de Duveltjesgracht, laat dan ook conditie-onderzoek toe van de Stenen Beer, dus dat is twee vliegen in één klap.
  2. Het naar weerszijden verder blootleggen van de muur tot de naastliggende muurtorens geeft antwoord op de vraag in hoeverre de tekening of de plattegrond correct is.
    Dit geeft tevens deels antwoord op de vraag: heeft het kasteel er echt uitgezien, als op de tekening weergegeven?
  3. Door het verder blootleggen kan beter antwoord gegeven worden op de vraag, of de bouw van het hotel moet doorgaan, of een “terugblik in het verleden” kan worden gerealiseerd, of dat een “terugblik in het verleden” in, of naast het hotel gemaakt kan worden. wanneer de bouw hiervan toch moet doorgaan.
  4. Door het vaststellen van een exacte datering van deze resten van de verdedigingsmuur en toren, kan een vergelijk gemaakt wordt met eerder gevonden resten van de stadsmuur elders in de stad. Indien hier een hier een verschil in zit van bijna 100 jaar dan is het duidelijk, dat dit stuk verdedigingsmuur specifiek voor het kasteel de Blauwe Toren gemaakt is.

 

Verwachtingsvolle vondst

Nu al is er een vondst met prachtige en waardevolle details, welke grote verwachtingen geven bij verder onderzoek.

Op de foto hierboven is een mooi afgewerkte drempel te zien met daaronder een in hard- of zandsteen gevat schietgat. Dit zit echter heel laag. Was het waterpeil toen veel lager, of zat het schietgat vlak boven de waterlijn?

img_2125

In het blootgelegde deel van de verdedigingsmuur zit een rond schietgat. Dergelijke schietgaten werden toen voor een kanon gemaakt. Het buskruit was toen al ongeveer een eeuw in gebruik.
Echter het is dichtgemetseld. Had men toen toch problemen met de waterstand?

 

Wat nu?

De reacties van leden van de Werkgroep Vesting Gorinchem geven aan, dat de werkgroep voorstander is van het volgende:

  1. Uitgebreider archeologisch onderzoek.
  2. Een zo groot mogelijk deel van de blootgelegde verdedigingsmuur zichtbaar houden voor publiek, dus het hotel bij voorkeur ergens anders realiseren.
  3. Anders een “kijkje in het verleden” in, of naast het hotel realiseren.

Morgenavond is er overleg binnen de werkgroep, over de vraag, hoe wij hiermee verder gaan.
Namens de Werkgroep Vesting Gorinchem
Hugo Ouwerkerk