Poterne

Samenvatting voor wie de QR-code heeft gescand

• Poterne is een vestingterm, voor een onderdoorgang door de hoofdwal van een vesting of fort.
  –
• Tijdens zijn bezoek aan de vesting Gorinchem in 1811 heeft keizer Napoleon opdracht gegeven voor het maken van deze Poterne.
  –
• Deze Poterne is gemaakt in 1813. Het jaartal van de realisatie is te zien in de sluitsteen boven de toegang aan de stadszijde.
  –
• De Poterne dient om sneller kanonnen en militairen in de voorverdedigingswerken van de vesting te kunnen brengen. Voorheen moest men lopen en varen vanaf de Dalempoort.
  –
• De voorverdedigingswerken bestaan hier uit 3 verdedigingseilandjes (Ravelijnen) in de vestinggracht, met om de buitenzijde van de gracht een brede verdedigingsborstwering (Glacis). Dat is nu allemaal flink begroeid en grotendeels met volkstuintjes bezet.
  –
• Via de Poterne kon men die voorverdedigingswerken dus sneller bemannen, een tegenaanval doen, of snel manschappen en materieel terugtrekken de stad in.

De Poterne getekend

Zoals gebruikelijk bij de militaire bouwwerken werd alles tot in detail uitgetekend. De tekeningen zijn altijd voorzien van maatvoeringen, zo ook de tekeningen van de poterne. Op onderstaande tekening is een dwarsdoorsnede te zien van de poterne. 

De tweede tekening is een bovenaanzicht. Links is de stadszijde, bij Rond de Watertoren. Rechts de kant van de Oostgracht. De lijn onder de tekening geeft het N.A.P. niveau aan. De schacht met de opbouw die zich op de vestingwal bevindt is in het midden goed zichtbaar.

---

De Poterne, Napoleons sluitstuk aan de Sleutel tot Holland.

Bij een bezoek aan Gorinchem (op doorreis) van Napoleon en zijn vrouw Marie Louise, op 5 oktober 1811, maakte Napoleon een inspectierit te paard, over de Gorinchemse vestingwallen. Hij gaf toen bevelen, voor het uitvoeren van diverse verbeteringen.

Deze opdrachten werden uitgevoerd door de Franse Genie, een legeronderdeel, wat toen en ook eigenlijk al lang daarvoor, een belangrijk en capabel onderdeel was in elk leger.

Naast het uitdiepen van grachten, aanbrengen van palissaderingen en wat grondwerk, werd er ook een bouwwerk gerealiseerd. En wel een z.g. Poterne. En wel zo degelijk, dat hij ook nu nog in prima staat verkeert. Poterne is een vestingbouwkundige term voor een “overdekte doorgang door een hoofdwal”.

De Poterne werd aangebracht tussen Bastion 9 (schietclub, de Harmonie en Laboratorium (pop oefenruimte) en Bastion 10 (speelplein, met daaronder de BB -bunker), aan de belangrijke oostzijde van de vesting. Deze oostzijde heeft namelijk ook een voorverdediging in de vorm van Ravelijnen (verdedigingseilandjes) in de gracht en Glacis met gedekte weg en wapenplaatsen om de gracht.

Op de wal is ook een schacht vanuit de Poterne recht naar boven, afgedekt door stalen luiken.

Omdat tot ca. halverwege de 19e eeuw het rivierwater vrij binnen kon stromen tot aan de Spijksedijk, tussen de vestingwal en de Lingsesdijk, was de wal hier ook nog steeds een hoofdwaterkering. Daarom zaten er onder deze stalen luiken schotbalken als waterkering.

De Poterne diende om troepen en wapens snel in de voorverdediging te kunnen brengen, of snel hieruit te kunnen terugtrekken. Die troepen en wapens werden over de gracht gezet met roeiboten.

Zo heeft Napoleon dus nog een persoonlijke en tastbare bijdrage geleverd aan de Gorinchemse vestingwallen, wat deze vestingwallen nog meer waardevol maakt, om in goede staat te behouden. Een stukje erfgoed waar we nu trots op mogen zijn, en wat we vanuit onze werkgroep met bezoekers aan onze website (en aan onze stad) mogen delen. 

De poterne en Werkgroep Vesting Gorinchem

• Op 10 mei 2015 was Werkgroep Vesting Gorinchem in de gelegenheid gesteld door de gemeente om de poterne te openen. We hebben die dag geïnteresseerde bezoekers een kijkje kunnen laten nemen in de poterne. Lees hier een kort verslag.
• Tijdens de Open Monumentendag op 12 september 2015 kregen wij van Gemeente Gorinchem nogmaals de gelegenheid om de Poterne open te stellen, lees hier het verslag.
• Op 7 juli 2017 is, na verwijdering van de schotbalken, de sleutel van de Poterne aan de werkgroep overhandigd. Hierdoor kunnen we bij een vestingwandeling de deelnemers een kijkje laten nemen in de Poterne.
• In het weekend van het verdedigingserfgoed op 20 en 21 april 2024 hebben we ook de Poterne voor het publiek opengesteld. Meer dan 200 bezoekers kwamen een kijkje nemen bij de Poterne. Bezoekers kwamen die dagen langs uit verschillende hoeken van het hele land (en zelfs uit België!), maar ook gewoon van enkele meters verderop, allemaal om de doorgang eens goed te bekijken en het verhaal te horen over de functie en herkomst.