WO2-2 Mobilisatie Gorinchem met glimlachende boeren

Dit is het 2e deel in de serie over de zorglijke dertigerjaren, de mobilisatie en de meidagen 1940. Dit in het kader van 75 jaar vrijheid, welke 80 jaar geleden tijdelijk werd verloren.
Op de foto garage Voorlsluijs in het voormalig bankgebouw, Westwagenstraat 40.
Tijden de mobilisatie opkomstdagen in 1939 was hierin het afdelingsbureau gevestigd van de 1e afdeling van het 13e Regiment Artillerie.
Wilt u meer weten, klik dan HIER.

Cursus vestingwerken

De laatste cursus vestingwerken is in 2016 gegeven en was met 30 deelnemers een succes.
Daarna hadden we het wat druk met een evenement en begon ook de Gorcum Academie.
Om de sindsdien bij de werkgroep vesting bijgekomen nieuwe leden wat bij te spijkeren, doen zij nu de cursus vestingwerken. Onder het genot van een hapje en een drankje wordt er toch serieus op de cursus-vragen gestudeerd.

In het najaar organiseren wij weer de cursus vestingwerken voor eenieder die mee wil doen.
Afhankelijk van het aantal deelnemers zijn de kosten ca. € 25,- totaal voor 4 cursusavonden.
Het maximum aantal deelnemers is 30 personen. Locatie en data zijn nog niet bekend.

Inhoud cursus:

  • Ontstaan vestingbouwkunde en introductie in de lage landen.
  • Vestingbouwkundigen, vestingstelsel en benamingen.
  • De 80-jarige oorlog, tactiek en wapens, het belegeren van een vesting.
  • Verdere ontwikkeling van de 17e tot de 20e eeuw (Vauban, Coehoorn en Waterlinie).
  • De ontwikkeling tot WO2 en de vestinggeschiedenis van Gorinchem.

Heeft u interesse? Dan kunt u zich alvast voorlopig inschrijven door een email te sturen naar hugo.ouwerkerk@vestinggorinchem.nl

Werkgroep vesting bezoekt Buren

Een paar leden van de Werkgroep vesting Gorinchem hebben vandaag harde wind en regen getrotseerd en zijn op excursie geweest in het plaatsje Buren, bij Tiel. Dit omdat halverwege de 16e eeuw hier één van de eerste Italiaanse vestingbouwers, die naar de lage landen kwamen, actief is geweest. Dat was Allesandro Paqualini, hij heeft de middeleeuwse muren van Buren bestand gemaakt tegen het krachtiger geworden buskruitgeschut, door deze te verlagen en er aan de binnenzijde een aarden wal tegenaan te leggen.

Deze wal met middeleeuwse muur is nog grotendeels aanwezig. We vinden gelukkig nog een droog moment, zelfs met enige zonneschijn en dat was voldoende om de volledige wal van buren rond te lopen. Dat is ook zo gebeurd, want Buren is klein en pittoresk, met smalle straatjes en prachtig gerestaureerd. Een aanrader voor een mooie zondagmiddag.

Buren was één van de eerste plaatsen in Nederland, waar de renaissance bouwstijl werd geïntroduceerd. De renaissance was in Italië ontstaan en Allesandro Paqualini introduceerde de daarbij behoren bouwstijl in de lage landen met zijn ontwerp voor de bovenbouw van de toren van de Sint-Lambertuskerk in Buren.

Wikimedia Commons Attribution-Share Alike 4.0 International

Verder staat er in Buren ook een prachtig voormalig weeshuis, waarin het Marechausseemuseum is gevestigd. Dit museum is opgericht door een Gorcummer, Marius Cornelis van Houten (Gorinchem, 10 november 1879 – Leiden, 8 februari 1953).


Marius Cornelis van Houten, grondlegger van INTERPOL en oprichter Marechausseemuseum.

Gorinchem had tot 1967 ook een Marechausseepost gevestigd in een houten huis met schuren op Bastion 8, boven de kruitmagazijnen (Symposion), die toe ook door de Marechaussee werden gebruikt. Echter van die geschiedenis is in het museum niets terug te vinden.


De “Marechausseekazerne” in bastion 8 te Gorinchem.

Tot zover dit kort verslag.
Neem ook eens een kijkje in Buren, op 30 minuten rijden van Gorinchem!

75 jaar vrijheid, 80 jaar geleden verloren

Krantenarchief Regionaal Archief Gorinchem.

2020 staat in het kader van de viering van 75 jaar vrijheid, omdat we 75 jaar geleden door de geallieerden bevrijd zijn van de laatste bezetting van ons land en dus sindsdien in vrijheid leven.
Er zijn grote evenementen en als gebruikelijk worden weer veel intochten gehouden met militaire voertuigen uit die tijd en aandacht besteed aan de gevoerde strijd in 1944 en 1945 ter bevrijding van ons land.

Na het bekend worden van de Duitse capitulatie kon de Nederlandse vlag weer uit; Molenstraat Gorinchem. Fotocollectie Regionaal Archief Gorinchem.

Echter er is steeds minder aandacht voor de mensen die in 1940 geprobeerd hebben om onze vrijheid te verdedigen, waarbij wij de vrijheid verloren. In 2020 dus 80 jaar geleden.

Hier op de site over de vesting Gorinchem lijkt het ons goed om dit jaar hier eens aandacht aan te besteden. In de meidagen was de sfeer in de vesting Gorinchem zenuwachtig, want door de Nederlandse strategische maatregelen en het verloop van de strijd kon het gevechtsterrein wel eens bij de vesting Gorinchem komen te liggen.

Op 3 januari 1940 bezoekt prins Bernard de troepen van de “Groep Merwede”, met een inspectie en defilé in Gorinchem. Fotocollectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH).

De krant “De Gorcumer” van woensdag 3 januari 1940. Krantenarchief Regionaal Archief Gorinchem.

Op de site Vesting Gorinchem zullen dit jaar dan ook regelmatig stukjes geplaatst worden betreffende de militaire voorbereidingen in en rond de vesting Gorinchem en de gebeurtenissen in het land, met de strijd in de meidagen 1940 en de zenuwachtige situatie in Gorinchem als climax. In dit kader zullen er ook lezingen over dit onderwerp gegeven worden bij de Historische Vereniging ”de Heerlijkheid Vuren” en bij de Historische Vereniging Oud-Gorcum.

Consternatie meidoornhaag en struinpad

Stukje vestingplattegrond uit 1897 van de Genie in Gorinchem, met bastion 11, bij de Vijfde Uitgang. In bastion 11 was toen alleen nog het Groot Kruitmagazijn gebouwd (dat heet nu “de Bunker”????). Erop klikken om te vergroten.

Wat was de historisch correcte situatie?
Deze duidelijke plattegrond in kleur uit 1897 is ook voor leken goed leesbaar.
Volgens deze plattegrond en de beschrijving in het Genie Register 1897 was er een rechte haag (dunne blauwe lijn) op ca. 4 m van de bekledingsmuur (rode lijn) van de wal. Met daarachter een rij knotwilgen (blauwe stipjes). Vanaf de grijze lijn loopt het het talud wat steiler af naar de waterlijn, dus de haag stond bovenaan dit talud. Origineel was de haag 6 voet (ca. 1,8 m) hoog.

Stukje vestingplattegrond uit 1897 van de Genie in Gorinchem, met bastion 9 en 10. In bastion 9 was toen alleen nog het militair laboratorium gebouwd (dat heet nu “Kruithuis”).

Opmerkingen betreffende de nieuwe haag:

  • We zien dat de meidoornhaag doorloopt om bastion 9 heen tot aan de Dalemsedijk.
    Men is nu gestopt bij de linkerflank (zijkant) van bastion 9. Waarom?
    –
  • De nieuwe haag wordt op maar 1,2 m hoog gehouden en ook de knotwilgen komen niet terug. Omdat men graag het fenomeen vestingstad wil benadrukken en daarom de bekledingsmuur zichtbaar wil houden. Dat is ook nog wel begrijpelijk.
    –
  • Men heeft de nieuwe meidoornhaag dichterbij de bekledingsmuur geplaatst, omdat er nog veel stukjes overblijfselen van een oude meidoornhaag op die afstand stonden en heeft men dezelfde afstand aangehouden. Mede omdat men de oeverbegroeiing met rietkraag wil handhaven. Daar valt wat voor te zeggen.
    –
  • Het idee voor de nieuwe haag en het struinpad komt uit het Vestingplan Gorinchem, dat begin 2017 gemaakt is door een stedenbouwkundig bureau, samen met een groepje van ca. 10 binnenstadsbewoners, die hierin mee mochten denken.
    –
  • Als Werkgroep Vesting Gorinchem hebben wij geen moeite met het aanplanten van de nieuwe haag, want die hoorde bij de vestingwerken. De gekozen compromissen zijn vanuit het bewaren van authenticiteit minder wenselijk maar wel begrijpelijk.
    –
  • Echter met het struinpad zijn wij het niet eens, dat hoort er niet, doet afbreuk aan de authenticiteit en geeft hoogstwaarschijnlijk verrommeling. Bovendien geeft dit druk op de flora en vooral op de fauna. Echter is het in een democratisch proces geven en nemen en is dit met meerderheid van stemmen in het plan gebleven.

De bramenstruiken waar de kids lekker in konden spelen?

Opmerkingen gelezen in de social media en de lokale krant:

  • paaltjes lijnrecht in het gelid “ziet er zo ècht natuurlijk uit”.
  • zonde van de struiken waar de kids lekker in konden spelen.
  • ontzettend veel mooie begroeiing en beplanting genadeloos vernield en verwijderd.

  • lommerrijke groenstrook tot blubber.

Dit is allemaal schromelijk overdreven en riekt naar sensatiezoekerij i.p.v. een zinnige discussie op basis van feiten.

Maart 2015 de wildgroei aan bramenstruiken is verwijderd.

De feiten:

  • Uiteraard is die meidoornhaag een strakke lijn, die de strakke lijnen van de vestingwal volgt.
    Het betreft dan ook een militair verdedigingswerk, dat er al sinds 1600 ligt en  wat onze vrijheid moest garanderen. Als wandelaar ben je maar een ééndagsvlieg in die lange geschiedenis. Op en bij de vestingwal ben je als wandelaar maar te gast en hoor je de historische omgeving en de natuur te respecteren.
  • De groenstrook aan de vestingwal bestond uit een dichte wildgroei van bramenstruiken tot aan de rietkraag. Konden “kids daar lekker in spelen”?
  • De gemeente heeft in voorjaar 2015 de bramenstruiken grotendeels kunnen verwijderen.
    Sindsdien was er gras, met hier en daar hoge brandnetels en de stukjes meidoornhaag, bestaande uit dikke stronken met stekels en een daardoorheen woekerende klimplant.
    Is dat “mooie begroeiing en beplanting”, nu “genadeloos vernield en verwijderd”?
    Is dat een “lommerrijke groenstrook”.

Conclusie:

De genoemde beweringen op de social media en in de krant zijn allemaal onzin en gebaseerd op een zucht tot sensatie zoeken.

Zomer 2019, de “lommerrijke” begroeiing.

Blubber, dat is een feit:

Meidoorn kan het beste aangeplant worden in voor- of najaar.
Met dit natte najaar op de zachte grond wordt een dergelijke actie vanzelf een modderboel.
Dat ziet er nu inderdaad heel dramatisch uit en de firma die dit heeft uitgevoerd had toch wel even de rijsporen glad kunnen trekken.
Maar wie oog heeft voor de natuur, die weet, dat dit in het voorjaar zo weer is begroeid.
Tenzij men nog een verharding aan gaat brengen op dat struinpad, maar dat weten wij niet.
Dus al dit misbaar is onnodig.

Kritiek op het plan:

Verder wordt er ook nog kritiek geuit op het vestingplan in zijn algemeen en op de betrokken wethouder persoonlijk. Dat is ook zeer onterecht.
Vanuit de landelijke overheid wordt de gemeente al lang gevraagd om een planmatige verantwoorde omgang met een groot en belangrijk rijksmonument als de vestingwal van Gorinchem.

  • Die wethouder heeft daar eindelijk wat aan gedaan.
  • Hij heeft getracht om voor een zo breed mogelijk draagvlak te zorgen door de binnenstadbewoners uit te nodigen om mee te doen met het ontwerp van het plan.
  • Er is tweemaal een klankbordavond gehouden in gebouw de Luisterpost aan de Vijfde Uitgang, waar iedereen binnen kon lopen en zijn zegje kon doen.
  • Al deze kansen om mee te doen zijn toen aangekondigd in de lokale kranten en op internet.

Waar waren twee jaar geleden die mensen, die nu zo’n grote mond hebben?

Wat de Werkgroep Vesting Gorinchem betreft, is dat vestingplan zeker niet allemaal “koek en ei”, wij zijn het ook met een aantal zaken niet eens. Maar zonder je ergens in te verdiepen een grote mond open trekken is niet zo netjes en komt ten laste van ons aller samenleving.

Spreekwoorden blijken altijd waar, zoals in dit geval “de beste stuurlui staan aan wal”.

Ophoging steenen beer Duveltjesgracht

Waarschijnlijk in 1880 is de steenen beer bij de Duveltjesgracht verhoogd en heeft toen zijn huidige vorm gekregen.

Regionaal Archief Gorinchem 0118 De Oude Wolpherensedijk met het veer naar Sleeuwijk, veerhuis “de Zwaan”, op de Merwede stoom en zeilschepen en op de voorgrond Bastion VI met de beer, gezien vanuit het oosten 1861

Daarvoor was het een gewone gelijkzijdige steenen beer zoals op dit schilderij is te zien (hier zonder monnik). De hier getekende dijk is de Oude Wolpherensedijk richting Hardinxveld. Die heette “Oude”, sinds het kanaal naar Steenenhoek is gegraven in 1819. De dijk langs het kanaal ging Nieuwe Wolpherensedijk heten. Het overblijfsel van de Oude Wolpherensedijk heet tegenwoordig “De Punt”. Het eerste huis aan de dijk op dit schilderij is het oude Veerhuis van het grote veer, een belangrijke schakel in de hoofdroute van Amsterdam, via Utrecht, Gorinchem, Breda naar Antwerpen, of via Brussel naar Parijs.

Toen is er op de verhoogde beer in plaats van een monnik het hekwerk met “pikkebroekpunten” gezet.

Hoe die “pikkebroek” punten moesten zijn is ook nauwkeurig uitgetekend met de precieze maten.

Regionaal Archief Gorinchem THA4-379 Tekening Tolhuis met beer. 1760

De reden van de verhoging is nog onbekend maar zal te maken hebben gehad met hogere rivierstanden er is namelijk nog deze tekening van de oude beer (met grof gemetselde monnik), met het water tot aan de rand.

Naar aanleiding van onderzoek door ons werkgroeplid Arie Saakens zijn wij vorige week met drie man sterk naar het Nationaal Archief geweest en hebben daar o.a. de originele tekeningen gevonden van de verhoging van de steenen beer. Dus dat maakte het mogelijk om dit stukje vestinggeschiedenis in beeld te brengen.

Vind u het ook leuk om dit soort zaken uit te zoeken, meldt u dan aan als lid van de Werkgroep Vesting Gorinchem (voor leden van Oud-Gorcum gratis en voor niet leden is een lidmaatschap van Oud-Gorcum nodig voor €25 per jaar).

M.v.g.,
Hugo Ouwerkerk

Museum wint prijs

Fly-over fort Vuren, georganiseerd door Sky of Hope en vliegeniersmuseum.

De regio valt in de prijzen dit jaar; na de uitreiking van de Oude Hollandse Waterlinie prijs aan de Werkgroep Vesting Gorinchem, is nu Sky of Hope WO2 & Vliegeniersmuseum in fort Vuren in de prijzen gevallen en heeft de juryprijs van de Gouden Gelderse Roos gekregen.

De prijs werd uitgereikt door Erfgoed Gelderland, een coöperatie waarin circa 180 erfgoedorganisaties samenwerken, kennis delen en het erfgoed presenteren. Erfgoed Gelderland staat voor Samen Verleden Toekomst Geven. Om dit kracht bij te zetten reikt Erfgoed Gelderland vanaf 2017 een tweejaarlijkse erfgoedprijs uit: de Gouden Gelderse Roos. De Gouden Gelderse Roos is er voor erfgoedprojecten en activiteiten met impact.

Op een particulier initiatief is vanuit de historische verenigingen binnen de gemeente Lingewaal de Stichting Eerbetoon Geallieerde Vliegeniers Lingewaal ontstaan, met als doel de in de regio in WO2 neergestorte geallieerde vliegtuigbemanningen te herdenken en die geschiedenis onder de aandacht te brengen. Dit is zeer goed en mooi gedaan middels een museum en een herdenkingsroute “Sky of Hope” voorzien van “Memorial Boards”. Hierbij is bijzonder, dat ook is gezorgd voor grote betrokkenheid van de families van de vliegers.

Herdenkingsroute Sky of Hope met “Memorial Boards”.

U ziet het; deze geschiedenis heeft zich gewoon in onze achtertuin afgespeeld; het Dalemse, Vurense en Herwijnse veld, zoals dat heet, ofwel: polder.
Enkele leden van de Werkgroep Vesting Gorinchem hebben dit museum in fort Vuren 2x bezocht en vonden het zeer de moeite waard. Het is goed ingericht en het verhaal is aangrijpend. Wij zullen zeker nog een keer de herdenkingsroute Sky of Hope fietsen. U ook?
Oktober tot april is het museum gesloten, vanwege de winterslaap van de vleermuizen, die in ook in fort Vuren thuishoren. De openingstijden voor 2020 verschijnen t.z.t. op de site.

Zie filmpje prijsuitreiking.

Pontonniers zetten de koningin over

Artikel in weekblad “De Prins der Geïllustreerde Bladen”, https://nl.wikipedia.org/wiki/De_Prins_der_Ge%C3%AFllustreerde_Bladen

Ons werkgroeplid Arie Saakes vond deze afbeelding uit 1918. Tijdens de mobilisatie van ons leger gedurende de 1e Wereldoorlog maakte koningin Wilhelmina een tochtje langs de  troepen in Brabant en werd van Gorinchem naar Sleeuwijk overgezet door de Pontonniers.
De naam zegt het al, de Pontonniers werkten met stalen pontons (drijvers in scheepsvorm), waarover brugdelen konden worden geplaatst. Met veel pontons en brugdelen konden de Pontonniers noodbruggen maken over de rivieren. Ook had men slepers en stalen vletten als rechts op de foto. De koningin zou natuurlijk met sleepboot, vlet, of gewoon het pontveer ook kunnen worden overgezet, maar bij deze hele activiteit was het juist de bedoeling, dat de militairen hun specifieke vaardigheden aan de koningin konden demonstreren.