WO2-8 Zaterdag 11 mei 1940; Vliegboten landen op de Merwede, Gorinchem in Duitse handen?

Fake News

“Fake News” is niets nieuws, in mei 1940 was het al “schering en inslag”.

Welkom bij deel 8. We volgen weer de gebeurtenissen in Gorinchem aan militaire zijde. Op deze tweede oorlogsdag zijn er zeker bijzondere zaken te melden.

Voor wie nieuw is in deze serie nog even een verklaring van de afkortingen van de legeronderdelen:

RI = Regiment Infanterie.
RA = Regiment Artillerie.
AA = Afdeling Artillerie (losse afdeling artillerie, niet verbonden aan een regiment).
MC = Mitrailleur Compagnie.
LUA = Luchtdoel artillerie.
TL = Tegen Luchtdoelen.

Een regiment bestaat meestal uit drie bataljons (bij de artillerie afdelingen genoemd).
1 bataljon infanterie bestaat uit 3 compagnieën tirailleurs (infanteriesoldaten) en 1 compagnie MC.
1 compagnie heeft 4 secties.
1 sectie bestaat uit 3 infanteriegroepen.
1 infanteriegroep bestaat uit 11 man.

Een Afdeling Artillerie bestaat uit 3 Batterijen en een batterij heeft 4 vuurmonden.
Uiteraard is het bovenstaande standaard en werd daar vaak van afgeweken.
2-III-23RI = 2e Compagnie van het 3e Bataljon.
II-1-II-23RI = 2e Sectie van de 1e Compagnie van het 2e Bataljon van het 23e Regiment Infanterie.

Verder zullen de oorlogsdagen in een standaard volgorde van alle legeronderdelen in- en bij Gorinchem worden behandeld. Indien een onderdeel niets bijzonders te melden heeft, wordt dit ook aangegeven.

Luchtverdedigingsgroep Gorinchem
Kapitein H. Th. Nieuwenhuijsen

“11 mei 1940. Een dag vrijwel gelijk aan 10 mei 1940; ’s ochtends vroeg de meeste activiteit en langzaam afnemend tot rust in de avond. 112e batterij liet kanonmunitie halen, hetgeen vlot verliep. Vele meldingen van parachutisten”.

Luitenant Ir. T.K. de Haas

“In de nacht van 10 op 11 mei meldden commandanten van 114 en 115 batterij LUA zich op de staf (in Gorinchem) en kregen nadere gegevens over het in te nemen stelling terrein”.
Er bleek een probleem met het vuurleidingssysteem van de batterijen te zijn. Op oefening had men nooit zoveel achter elkaar geschoten. Er was bij schietoefeningen van de artillerie dan ook sprake van “de oefengranaat” want er werd vaak maar één granaat per stuk beschikbaar gesteld. De batterijcommandanten informeerden de staf over het probleem wat zich voordeed.

Aanhangwagen met een vuurmond 6 cm t.l., omringd door de bediening. Nederlands Instituut voor Militaire Historie. Objectnummer 2155_501509.

De luitenant schrijft “ten gevolge van doofheid van het personeel bij de vuurmonden hebben twee der drie commandanten besloten om de centrale vuurleiding te staken en de stukscommandanten het richten over te laten. De instrumentmaker is er bij de 3e batterij in geslaagd het telefoonmaterieel tot een dusdanige luidheid op te voeren, dat de centrale vuurleiding gehandhaafd kon worden; echter zonder merkbaar beter resultaat ten opzichte van de beide andere batterijen”.

“Op 11 mei moesten zowel 114 als 115 batterij LUA auto’s uitsturen voor munitie-aanvulling. De 112 batterij LUA, met haar pelotons (luchtdoelmitrailleurs), kreeg opdracht om in de nacht van 11 op 12 mei naar Leerdam te verplaatsen. Ook de 115 batterij LUA moest in die nacht naar Leerdam verplaatst worden. Haar pelotons (luchtdoelmitrailleurs) moesten echter bij Asperen blijven staan.

“Gedurende de middag van 11 mei moesten de 115 batterij LUA samen met de 20 en waarschijnlijk de 113 batterij LUA langdurige gevechten leveren met vliegtuigen”.
“Het ‘Gerucht’ vierde hoogtij. Als voorbeeld moge dienen, dat van de Kring-staf door de ons bekende stemmen een waarschuwing is gezonden bestemd voor de Garnizoenscommandant te Gorinchem. In de nacht van 11 op 12 mei zou Gorinchem door uit vliegboten komend personeel bij verrassing moeten worden veroverd”.

Duits watervliegtuig, Heinkel He 59, glijdt met hoge snelheid over het water van een rivier. Collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie. Objectnummer 2157_008299.

Er zijn geen vliegboten gekomen, doch zij zouden Gorinchem zeker niet bij verrassing hebben kunnen nemen. De zoeklichten, die ook uit Herwijnen hadden moeten vertrekken naar Leerdam, waren bij deze alarmering gedeeltelijk ingeschakeld. Enige mannen van onze staf waren behulpzaam bij het verhuizen der pelotons (luchtdoelmitrailleurs) 87 en 88 uit Brakel. Hun terugkeer naar Gorinchem heeft wel vertraging ondervonden tengevolge van de alarmtoestand”.

Dit gerucht was ook weer afgeleid van een eerdere spectaculaire gebeurtenis. Want de aanval op de Maasbruggen in Rotterdam in de vroege ochtend van 10 mei was begonnen met Duitse troepen, die in vliegboten (watervliegtuigen) type Heinkel He 59 waren geland op de rivier de Nieuwe Maas aldaar.

Groep Merwede
Kolonel J. de Jong

“Wederom hevige luchtacties in de vroege morgen bij het aanbreken van de dag.
06:00 meldt de burgemeester van Made en Drimmelen weder neerlating van parachutisten in de omgeving van de Biesbosch, welk bericht om 06:30 bevestigd wordt door de Inspecteur der Werkverschaffing te Made. 35 en 100 man blijken te zijn afgeworpen uit 12 vijandelijke vliegruigen”.

“06:30 20 vijandelijke vliegtuigen werpen elk 5 parachutisten uit bij de Kop van ’t Land.
07:50 Vak Heukelum is ingesteld, bij de sluizen van Asperen zijn luchtdoelmitrailleurs opgesteld. De beide bruggen te Heusden zijn om 05:55 vernield.
08:30 Infanterie en Artillerie trekt over Keizersveer uit Brabant naar het noorden terug. Korps Rijdende Artillerie zonder geschut”.

“Commandant Vak Arkel wordt opgedragen om één Sectie Infanterie met 15 wielrijders ter beschikking te stellen van Commandant Vak Sleeuwijk voor deelname aan een actie tegen in de Biesbosch gelande parachutisten. Daarbij zijn 17 krijgsgevangenen gemaakt.
Deze morgen wemelt het van berichten, die merendeels op fantasie blijken te berusten”.

“Om 17:00 wordt, op last van de Commandant Veldleger, het commando over de Groep Merwede overgenomen door Reserve-Generaal-Majoor G. Dames die met staf Brigade G te Meerkerk arriveert. Commandant 25RI met zijn staf, doch zonder Batterij 6 veld en zonder Compagnie Mortieren , eveneens ter beschikking van Groep Merwede en wordt Commandant Vak Leerdam”.

“Des namiddags wederom geruchten van oprukkende Duitsers. Nadere informaties wezen steeds uit, dat deze berichten onjuist waren, van waar en van wie zij ook kwamen”. Om 22:00 meldt de Chef der inundatiën, dat de opvoering van het inundatiepeil op last van de Opperbevelhebber Land- en Zeestrijdkrachten is stopgezet”.

“Om 23:00 ongeveer komt bericht van de Commandant Veldleger, dat Gorinchem in Duitse handen is en gelast deze Gorinchem te hernemen. Bij onderzoek blijkt ook dit bericht op onwaarheid te berusten. In Gorinchem is alles rustig”.

1-I-23RI, gelegen op fort Vuren en omgeving
Reserve-1e Luitenant der Grenadiers H. Geysen

“Op zaterdag 11 mei werd veel zorg besteed aan het verbeteren van de stellingen en de camouflage daarvan. Verder werd voortgegaan met opruimingen, zo werden opgeruimd 6 woningen op de Waaldijk en een tweetal in het inundatiegebied. Verder werden twee boomgaarden omgehakt en de populieren aan de Waaldijk. Het griend op de uiterwaard werd uitgedund. Om 18:45 uur werd ons gemeld, dat Gorinchem door de Duitsers bezet was, zij waren via Sleeuwijk in genoemde stad gekomen. Onmiddellijk werd door mij een ander front gemaakt. Deze dag passeerden ons de eerste terugtrekkende troepen, wanneer zij zonder commandant waren, werden zij door mij per vrachtauto naar de Willemskazerne in Gorinchem gedirigeerd”.

2-I-23RI Gevechtsbericht
Kapitein M. Ankersmit

“1e bevel om 11:50 uur ontvangen van de Commandant Groep Meerkerk. Commandant 2-I-23RI werd verstrekt de volgende opdracht: Stel een sectie, waaraan toegevoegd alle beschikbare wielrijders van uw Vak ter beschikking van de Vakcommandant Sleeuwijk, de luitenant-kolonel Mr. W.A.C. van Dam om deel te nemen aan een actie tegen de in de Biesbosch gelande parachutisten”.

Om 12:35 kreeg men nader informatie van de vakcommandant Sleeuwijk. Er waren ongeveer 50 Duitse parachutisten geland nabij ‘Malta’. Dit was een boerderij in het noordelijk deel van de Brabantse Biesbosch. Men krijgt uitgebreide instructie, hoe daarheen te gaan en waar te zoeken.

Bij de Hoeve Willem II werd een onbekende kapitein ontmoet, die met zijn afdeling ook aan de actie deelnam. Er waren ook andere onderdelen tegen de Duitse parachutisten ingezet. Onder anderen ook Torpedisten.

Duitse parachutisten komen direct na landing in stelling in de buurt van Rotterdam. Collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie. Objectnummer 2155_035598.

Bij de Sophia Hoeve in een koolzaadveld werden de Duitsers waargenomen en het vuur geopend, die dat vuur beantwoorden. Onder dekking van een lichte mitrailleur kon verder getrokken worden. De Sophia Hoeve werd nu van twee zijden benaderd. Na het opstellen van twee mitrailleurs werd er in zuidelijke richting aangevallen, waarop uit het Koolzaadveld een witte vlag opgestoken werd. 11 Duitsers gaven zich over. Bij het afzoeken van de omgeving werden nog drie Duitsers gevangen genomen. Bij verhoor van de gevangenen bleek dat er nog 3 Duitsers moesten zijn, waarna er nog 2 gevangengenomen werden. Men arriveerde om 01:00 uur, dus 12 mei met deze krijgsgevangenen in Gorinchem.

3-I-23 RI opgesteld in de Waterlinie tussen fort Vuren en Heukelum
Kapitein J.J.A. Dankelman

“11 mei 1940, 01:40 uur. Bericht van F15 aan 46P (schijnbaar hadden de diverse commandanten ook een code): ‘Voorzover dit nog niet is geschied on de Groep Merwede, schootsvelden op te ruimen’. Naar aanleiding hiervan is bij de Broeksesluis een boerderij afgebrand (door de zorg van sectie V (Genie)). 01:45 uur bericht van Commandant vak Arkel. ‘De Commandant Veldleger heeft bepaald dat bedrijvers van lichtseinen ter plaatse moeten worden doodgeschoten, met de raad ditzelfde te doen met parachutisten’”.

Dit is ook weer een namaakbericht, want de Commandant Veldleger was niet zo radicaal en parachutisten waren gewoon geüniformeerde vijanden die, indien krijgsgevangen, moesten ze volgens het oorlogsrecht worden behandeld.

“04:00 uur. Bericht van Commandant Groep Merwede Dr. J. de Jong dat ± 800 man van III-43RI naar Heukelum onderweg waren met het bevel terplaatse te blijven en pas te vertrekken op zijn last”.

Dit moet een vergissing zijn, want III-43RI viel onder Brigade A in de Betuwestelling en niet onder Brigade G. Verder was er verwarring door de aankomst van troepen en voor commandanten van Brigade B. Kapitein Dankelman kreeg nu opdrachten van twee vakcommandanten en van de nieuwe Commandant van Groep Merwede en Brigade B, generaal Dames. En allen beweerden, dat alleen hun bevelen uitgevoerd moesten worden. Bovendien was er plotseling een nieuw Vak Heukelum met een vakcommandant.

“13:45 uur van F15. Tussen Spijk en het Spijkse stoomgemaal zouden 100 parachutisten zijn geland. Uitgezonden patrouilles hebben niets kunnen ontdekken”.

MC-I-23RI te Gorinchem
Kapitein K. Leendertz

Geen bijzonderheden.

1-II-23RI (2e Compagnie van het 2e Bataljon van het 23e regiment infanterie)
1e luitenant N. van Ginkel

De stellingen werden verdeeld tussen 1-II-23RI, die de stellingen oost van de straatweg bezette en III-13RI, die de stellingen west van de straatweg bezette.
De luitenant meldt “In de namiddag 6 gevangen Duitse motorrijders ontvangen, welke na een kort oponthoud zijn doorgezonden naar het regiments Bureau”. In de avond gepatrouilleerd met het stafpersoneel in de grienden noord van de Werkendamsedijk naar aldaar gesignaleerde parachutisten. Een en ander zonder resultaat”.
Deze motorrijders waren door het Detachement Keizersveer gevangen genomen.

By Bundesarchiv, Bild 101III-Wiegand-117-02 / Wiegand / CC-BY-SA 3.0, CC BY-SA 3.0 de, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5478326.

2-II-23RI (2e Compagnie van het 2e Bataljon van het 23e regiment infanterie)
Reserve-kapitein C. Collard
Regelmatig mitrailleurvuur uit vliegtuigen.

3-II-23RI (3e Compagnie van het 2e Bataljon van het 23e regiment infanterie)
Reserve-kapitein Jhr. Mr. A.F. de Savornin Lohman
Geen verslag van 11 mei.

MC (Mitrailleur Compagnie)-II-23RI
Reserve-kapitein der Grenadiers H.W.J.J. van Deventer
“In de voormiddag van zaterdag 11 mei werd opdracht ontvangen om 18 in de Biesbosch gelande Duitse valschermjagers gevangen te nemen. Krachtige patrouilles onder commando van de kapiteins Eigenraam en Sijpkens , van de bezetting van de Spieringsluis en per motorboot van de Torpedisten , werden daartoe uitgezonden., welke door Commandant Vak Sleeuwijk versterkt werden met een Sectie wielrijders”.

Dus één van de twee genoemde kapiteins zal dus de eerder genoemde “vreemde” kapitein zijn geweest. Het resultaat van deze jacht kennen we reeds.

Torpedistenvlet met Vickers mitrailleur. Uit de uitgave De Koninklijke Nederlandsche Landmacht ca. 1937.

1-III-23RI fort bij Asperen
Reserve-Kapitein A.G. van Deth

“Door de zorg van de Genie werd de inundatie van de Acqoyse polder gedeeltelijk gesteld. Hierdoor werd de kerkweg (lopende van het fort naar Acqoy), waarin een coupure was aangebracht geheel onbruikbaar voor het verkeer. Door de macht van het water ontstond in de weg een gat van circa 20 meter en ongeveer 2 à 3 meter diep. In de loop van de avond werd in Asperen opgesteld een batterij TL (ik meen 6 cm) en drie pelotons mitrailleurs TL”.

2-III-23RI in de Nieuwe Hollandse Waterlinie, Acquoy, Renoy en Gellicum
Kapitein A.L. van Heugten

“Op 11 mei werden de versperringen op de kleine wegen gesteld”.

3-III-23RI Fort aan de Nieuwe Steeg
Kapitein L.J. van ter Maesen

“Reveille te 03:00 uur. De verbinding van mijn Commandopost met die van de Commandant Vak Leerdam bestond uit een bovengrondse veldtelefoon. . Als aanvulling hierop werd een optische verbinding gemaakt via het Hellouwse stoomgemaal. Begonnen werd de woning van de fortwachter af te breken”.

3 Compagnie Torpedisten
Reserve-Kapitein G.R. Kraayenbrink

Detachement Biesbosch:
De kapitein schrijft “Op 10 mei waren bij het detachement Biesbosch aan vaartuigen ingedeeld: één sleepboot; vier kleine ingebouwde motorboten; 20 vletten met aanhangmotor; één logiesvaartuig; voor officieren van het detachement ‘de Netty’. Voor wat de bewapening betreft zij medegedeeld, dat bij het detachement 18 zware mitrailleurs waren ingedeeld”.
“Het detachement was te Werkendam in barakken gelegerd, terwijl de commandant, de reserve-1e luitenant B. Verschoor en de reserve-2e luitenant C.P. Beernink, alsmede ondergetekende zich aan boord van de Nettij bevonden van 8 mei af”.

Grondmijnversperring no. 5:
In de Nieuwe Merwede ter hoogte van fort Steurgat
De eigenlijke taak van de Torpedisten was natuurlijk het leggen van “Torpedo’s”. Dit waren onder water liggende mijnen, waarvan de oude typen torpedo-vormig waren, vandaar de naam.
Met een rij van deze mijnen werd de doorgang van een vaarwater beveiligd. Ze waren alle met een elektrakabel verbonden en konden vanaf de oever stuk voor stuk tot ontploffing worden gebracht.

De kapitein schrijft ondermeer “De versperring was uitgerust met de oud model electro schoktorpedo’s, welke zeer onhandelbaar zijn bij het leggen van de mijnen. De plaats van de ontstekingspost bevond zich bij het fort Steurgat en is door mij met een rood kruisje op de bijgevoegde kaart aangegeven”.

Klik (2x) om te vergroten. Nederlands Instituut voor Militaire Historie, via Archieven.nl, 409_493017_0014.

Munitieschip naar ’s Gravendeel
Bij dit detachement (grondmijnversperring no. 5 hebben zich geen bijzonderheden voorgedaan, behoudens dan, dat de commandant met enige torpedisten van zijn detachement een opdracht heeft uitgevoerd door een munitieschip van Gorinchem naar ’s Gravendeel te brengen als zulks mogelijk bleek te zijn. Zo het niet mogelijk bleek dan moest het schip naar Strijensas gebracht worden hetgeen geschiedde. De commandant en zijn manschappen hebben zich daarbij op lofwaardige wijze onderscheiden”.

De schepen werden door de Duitsers onder vuur genomen, waarbij de Torpedisten koelbloedig zijn blijven handelen. Overigens waren er ook infanteristen mee en enkele Marinemannen op een begeleidend Marinevaartuig. Kapitein Kraayenbrink vervolgd “Overigens hebben manschappen van dit detachement tot den troep behoord die de parachutisten in de Biesbosch bij de Sophiahoeve hebben gevangen genomen”.

Onenigheid:
Naast de rivierversperringstaak was nog de beveiliging van de Biesbosch opgedragen, echter in oorlogstijd was het detachement onder bevelen gesteld van de commandant van Vak Sleeuwijk (tevens commandant 23RI) reserve-luitenant-kolonel Mr. W.A.C. van Dam, die deze taak van de torpedisten min of meer negeerde. Uit dit verslag en andere verslagen komt naar voren, dat men vond, dat deze officier zich merkwaardig gedroeg en weinig respect genoot.

Kapitein Kraayenbrink van de Torpedisten, was het dan ook niet eens met zijn bevel om de infanterie met zijn Torpedisten aan te vullen in de infanteriewerkjes bij Werkendam. Dit omdat de hele Biesbosch hierdoor open lag, terwijl hij en zijn mannen daar veel ervaring hadden en precies de weg wisten. Bovendien waren er later natuurlijk de berichten over Duitse parachutisten in de Biesbosch. Echter het bevel van de Vak Commandant werd uitgevoerd.

Versterking naar Dordrecht
“Daarna begaf de detachementscommandant zich naar Werkendam alwaar hij van de commandant Vak Sleeuwijk vernam , dat er order was gekomen van de Commandant Oostfront Vesting Holland, dat de beschikbare troepen van het Detachement Biesbosch naar Dordrecht moesten, aangezien de toestand daar kritiek was. Hierop is van de totale sterkte van het Detachement Biesbosch van ± 150 kader en manschappen een detachement van ± 80 kader en manschappen, alsmede twee officieren en drie vaandrigs – zijnde alle bij het detachement Biesbosch aanwezige officieren in vier vrachtauto’s op Dordrecht gedirigeerd”.

“Gedurende de oorlogsdagen bestond in Werkendam een doorlopende zenuwachtige stemming, hetgeen verklaarbaar was aangezien men niet wist, wat er in de omgeving van het kantonnement voorviel. De geruchten van het landen van parachutisten en het zich in het vak bevinden van de meest fantastische wapenen van de vijand, waren niet van de lucht, zelfs deed het gerucht de ronde, dat er Duitse troepen in Werkendam waren”.

Detachement grondmijnversperring no. 6
In de Waal ter hoogte van het fort Vuren

De kapitein schrijft ondermeer “Ingedeeld waren vier zware mitrailleurs. De versperring was uitgerust met kegelvormige grondmijnen. De plaats van de ontstekingspost bevond zich bij het fort Vuren en is door mij met een rood kruisje op bijgevoegde kaart aangegeven”.

Frament van kaart. Nederlands Instituut voor Militaire Historie, via Archieven.nl, 409_493017_0022.

I-13RA
1e Luitenant-Adjudant C. Worp

“Bericht werd ontvangen dat de bedrijvers van lichtseinen ter plaatse doodgeschoten moesten worden”.

II-13RA
Majoor D. Kuipers

“In de nacht stellingsverandering voltrokken. Linker batterij in verlaten stelling onder zwaar mitrailleurvuur vanuit vliegtuig”.

III-13RA
Kapitein L.H. Westbeek

“Te 11:30 uur werd opdracht ontvangen contact op te nemen met Commandant II-15RA, die in stelling was gekomen bij Gellicum teneinde tot een eventuele samenwerking te komen over de af te geven vuren”.

24AA
Kapitein J.G. Boodt

“De vuurmonden voor de verwissel-stelling, welke inmiddels verder in gereedheid werd gebracht, kwamen in de middag en de avond van die dag naar Sleeuwijk”. Blijkbaar liet men de zware kanonnen in de “normaalstelling” staan en bracht men nog meer oude kanonnen om de “verwisselstelling te bezetten”. De normale bezetting werd over de twee stellingen verdeeld.

27AA
Kapitein N.L. Koning

“De 27e Afdeling Artillerie waarover ik toen het commando voerde kreeg op 10 mei bevel in stelling te komen in de westrand van Gorkum. De beide batterijen, waaruit de Afdeling bestond kwamen in stelling in de boomgaarden ter weerszijde van de weg naar Schelluinen”. Dan gaat de kapitein over naar 12 mei, dus 11 mei waren er geen bijzonderheden.

 

Schrijver: Hugo Ouwerkerk
Redactie: Guus Haandrikman en Joop Kuijntjes.

Bronnen:
Boek Mei 1940, de strijd op Nederlands grondgebied, sectie geschiedenis van het ministerie van Defensie, door diverse schrijvers, onder redactie van Dr. H. Amersfoort en Drs. P.H. Kamphuis, 1990, ISBN 90 12 06450 3.
Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH), 409 Gevechtsverslagen en rapporten mei 1940, via https://www.archieven.nl/
http://www.zuidfront-holland1940.nl/
Wikipedia.

Naar het volgende deel: WO2-9 Zondag 12 mei 1940; Gorinchem wordt beschoten en in Gorinchem wordt geschoten!

Naar het vorige deel: WO2-7 Vrijdag 10 mei 1940; Oorlog in Gorinchem!