Welkom bij deel 10. We volgen weer de gebeurtenissen in Gorinchem aan militaire zijde.
Het is 2e Pinksterdag 1940. En het wordt een drukke dag voor de Groep Merwede.
In dit deel wijken we af van de vorige opsomming van gebeurtenissen van alle onderdelen en kijken we naar de grote lijnen in de groep Merwede en meer in detail naar het nog niet besproken detachement bij Keizersveer.
Luchtverdedigingsgroep Gorinchem te Gorinchem
Luitenant Ir. T.K. de Haas
Deze schrijft ondermeer “ ’s Middags kwam het bevel om twee der pelotons (luchtdoelmitrailleurs) bij Leerdam (Asperen) op Gorinchem te dirigeren gedurende de komende nacht. Aangewezen werden 87 en 92 peloton luchtdoelmitrailleurs. Aan de Kring-staf werd toestemming verzocht om de 114 batterij LUA te verplaatsen (zie de niet doorgezette aanval eerder beschreven). In plaats van een antwoord kwam na enig wachten de mededeling dat de gehele groep Gorinchem niet meer onder commando van de Kring stond, doch was ingedeeld bij het IIIe Legerkorps”.
“Toen het reeds donker was verscheen plotseling de commandant 116 batterij luchtafweer (6 TL) op onze staf. Zijn batterij met bijbehorende pelotons, 94 en 95 peloton luchtdoelmitrailleurs (7,9 mm Spandau), zou die nacht tussen Gorinchem en Dalem in stelling moeten komen. De vorige standplaats van die onderdelen was in de buurt van Geldermalsen geweest. Hierdoor werd de (voorgenomen) verplaatsing van de 114 batterij LUA onmogelijk gemaakt. De verplaatsing van onze pelotons 87 en 92 werd doorgezet”.
Groep Merwede, staf te Meerkerk
Kolonel J. de Jong
De kolonel schrijft onder andere:
“Ook nu weer veel luchtacties en tegenstrijdige geruchten. Hierdoor wordt belet, dat de troep tot rust komt. Om 08:00 uur wordt fort Vuren en een pontonafdeling op de Merwede met bommen bestookt, later gevolgd door mitrailleurvuur uit vliegtuigen. De berichten van de resultaten van de Lichte Divisie blijken erg somber. Op een terugslaan naar het oosten moet rekening worden gehouden”.
De van Brabant naar de Alblasserwaard verplaatste Lichte Divisie had opdracht gekregen om het Eiland van Dordrecht schoon te vegen van Duitse parachutisten. Dat lukte echter niet, omdat de Lichte Divisie (staf) niet erg doortastend was en de parachutisten versterking kregen van met vliegtuigen op vliegveld Waalhaven aangevoerde troepen.
Op deze derde oorlogsdag 13 mei waren voor ons de kansen ook verkeken.
In de ochtend maakte de Duitse 9e Pantzerdivision contact met de Duitse parachutisten bij de Moerdijkbruggen en rolden de 1e tanks deze bruggen over, het Eiland van Dordrecht op. De Wielrijders van de Lichte Divisie en de troepen van het Kantonnement Dordrecht trokken terug op de stad Dordrecht en barricadeerden deze.
Aan het eind van de dag kwam het hier tot gevechten met Duitse tanks. Diverse tanks werden buiten gevecht gesteld, maar de situatie was eigenlijk onhoudbaar. Echter de tanks trokken terug, want die moesten zich niet af laten leiden, maar door naar Rotterdam. Vervolgens kregen de Nederlandse troepen opdracht om het eiland van Dordrecht te ontruimen en terug te trekken naar de Alblasserwaard.
In Gorinchem maakte men zich dan ook al in de ochtend zorgen.
Kolonel de Jong schrijft: “Commandant Vak Arkel krijgt opdracht een verkenning te doen houden richting Sliedrecht, om vast te stellen hoe daar de toestand van de Lichte Divisie is”.
De dirigerend paardenarts Majoor van de Werf, moet, in verband met zijn plaatselijke bekendheid als burgemeester van Raamsdonkveer, verkennen bij Keizersveer in welke omgeving grote Duitse colonnes naar het westen opmarcherend worden gemeld. Het resultaat (van deze verkenning) is geen Duitsers; slechts enige afgedwaalde plukjes waren de dagen 10 (mei) tot op heden gesignaleerd, doch geen geregelde troepen. Een kwartier na ontvangst van dit geruststellende bericht blijken echter sterke Duitse colonnes in Geertruidenberg aan te komen”.
“11:00 uur op het Eiland van Dordrecht blijken de Duitsers vorderingen te maken. Commandant Vak Sleeuwijk wordt opgedragen stelling te doen nemen tegenover de Kop van ’t Land en de aanlegsteiger aldaar te vernielen. De pont aan eigen zijde te halen. De Sectie gelegen aan de Spieringsluis neemt deze stelling tegenover dat punt in”.
“Tegen 15:00 uur kwam tevens het bericht, dat de Lichte Divisie op het Eiland van Dordrecht op hevige tegenstand stuitte en de Duitsers daar naar het noorden vorderingen maakten. Een terugtocht van de Lichte Divisie naar het oosten door de Alblasserwaard moest onder de loupe genomen worden. Commandant Groep Merwede Reserve Generaal-Majoor Dames besluit daarom de naar het oosten voerende wegen te doen afsluiten en de rug van het III Legerkorps (LK), dat op de terugtocht was, te dekken door stelling te doen nemen front West. De machtiging wordt aan de Commandant Veldleger gevraagd om alle troepen van de Groep Merwede hiervoor te mogen inzetten en om 16:00 uur gaat het verkenningsbevel aan de ondercommandanten hiervoor uit”.
“De Commandant veldleger houdt dit echter tegen. Voor dit doel moeten troepen van III LK worden gebruikt. De gelastte verkenningsopdrachten worden om 17:00 uur telefonisch ingetrokken en aan de troepen van de Groep Merwede wordt gelast zich in hun oorspronkelijke opstellingen hardnekkig te verdedigen”.
“Met 1-III-43RI wordt stelling genomen te Noordeloos front west met detachementen op rechter en linkervleugel. Een sergeant met 22 man wordt gedirigeerd naar Tienhoven voor afsluiting van de zuidelijke Lekdijk front west”.
“Aan Commandant III LK wordt een versterking gevraagd van 2 bataljons en 1 afdeling artillerie. De Commandant III LK bericht aan de Chef van de Staf Groep Merwede, de eerste twee bataljons en de eerste Afdeling Artillerie welke langs het Linge acces richting Geldermalsen = Leerdam oprukken , ter hoogte van Leerdam = Asperen op te vangen en daarover te beschikken”.
Om ±18:00 uur meldt zich de Reserve-Majoor E.P. Weber, die opdracht ontvangt met I-26RI, zijn gehavend Bataljon , stelling te nemen met tot de voorste lijn Groot Ammers/Ottoland en commandopost te Goudriaan, terwijl hem stafbladen worden verstrekt en de toestand op de kaart uitgelegd”.
Intermezzo
Majoor Weber en zijn mannen hadden al heel wat omzwervingen achter de rug. Zijn bataljon lag op 10 mei in de kazemattenlijn lang het Maas-Waalkanaal en moest 2 bruggen over dit kanaal opblazen en de Heumensebrug met sluiscomplex verdedigen. Na een op sommige punten zware strijd waren de Duitsers op de westelijke oever gekomen en hadden de stelling opgerold. Het overschot van het bataljon is toen teruggetrokken. Van zijn bataljon was nu maar een groep over ter grootte van een compagnie inclusief de bataljonsstaf. Zijn groep had grote omzwervingen achter de rug, ook als gevolg van allerlei orders: Batenburg, Wamel, Amerongen, Geldermalsen, Beesd en tenslotte Goudriaan.
Tijdens de bezetting schrijft majoor Weber een boekje “De vuurproef van het Grensbataljon”. Daarin schrijft hij (in de we-vorm) over de aankomst in Meerkerk: “In Meerkerk komen we in een klein vertrek, dat geheel gevuld is met officieren. We stellen ons voor. De commandant van de staf blijkt majoor Brinkman te zijn, een klassegenoot van ons van de Lagere School. De generaal (generaal Dames), wiens opgewektheid hem blijkbaar nimmer verlaat, wil vooral de goede stemming erin houden en doet pogingen zijn sigaren aan de aanwezigen kwijt te raken. We herkennen ook de statige gestalte van kolonel De Jong, met wien we in het Hoofdbestuur van de Vereniging van Verlof Officieren jaren lang hebben samengewerkt”. De majoor was dus blij om na alle omzwervingen wat bekenden te treffen.
We keren weer terug naar het verslag van kolonel de Jong:
“Daarna meldt zich kapitein Glerum van II-3RA die eveneens wordt ingelicht over inmiddels door de Groeps Artillerie Commandant, verkende stelling bij Schelluinen, front west. Aan Commandant II-29RI werd gelast stelling te nemen in het rayon Giessen Oudekerk = Giessendam = Boven Hardinxveld = Giessen-Oudekerk. Dit bataljon was uit de stelling bij Schaik over Keizersveer in Gorinchem gekomen. Gevechtswaarde was bij dit bataljon nog matig. Om ongeveer 22:00 uur bezet het III LK de Groep Merwede. De weg Vianen = Gorinchem is in feite herschapen in één grote autocolonne”.
“Van Commandant Dekkingsdetachement Keizersveer, de Reserve-kapitein A. Zoutewelle, komt bericht, dat hij met Duitse troepen in contact is en dat hij teruggetrokken troepen onder zijn commando heeft genomen. Daardoor heeft hij nu circa 500 man, die het veer bij Heusden, Drongelen, het Kapelsche en Keizersveer nu bezetten”.
Dekkingsdetachement Keizersveer
Volgens een uitgetypte verklaring, afgelegd door Reserve-kapitein A. Zoutewelle
Dit dekkingdetachement was oorsponkelijk 70 man sterk, maar werd op 11 mei versterkt met ca. 130 man. Op die dag kwamen er ook drie vrachtwagens van de Philips-fabrieken voor de brug (die hadden opdracht om vitale delen voor de oorlogsindustrie binnen de Vesting Holland te brengen). Toen de vrachtwagens voor de brug stonden werden ze gebombardeerd, een wagen raakte in brand en een andere kantelde. De vliegtuigen werden met een mitrailleur onder vuur genomen.
Op 12 mei kwamen er allerlei ongeregelde gedemoraliseerde terugtrekkende troepen over de brug en riep op zeker moment een majoor tegen iedereen “De Duitsers komen, terugtrekken” Iedereen ging toen terugtrekken, echter de gewaarschuwde detachementscommandant Reserve-Kapitein A. Zoutewelle heeft dit met het pistool in de hand verhindert. Alle terugtrekkenden werden toen opgevangen en in stelling gebracht.
13 mei ± 18:00 uur werd het detachement aangevallen door Duitse Infanterie ter sterkte van 100 à 200 man en bestookt met mortieren. Het opgeworpen zand door het mortiervuur stelde vele mitrailleurs buiten werking. Hierna werden de stellingen met artillerievuur bestookt, wat een enorme stofwolk veroorzaakte. Deze artillerie was na later bleek opgesteld bij de spoorwegovergang oost van Geertruidenberg.
Om ± 20:00 uur werd de toestand onhoudbaar, aangezien vrijwel alle mitrailleurs onklaar waren en het donker werd. De detachementscommandant besloot toen de terugtocht te aanvaarden. In de vallende duisternis werden de troepen van de zuidoever teruggehaald. Alle troepen werden daarna met van te voren gereedgestelde transportmiddelen, zoals fietsen, op mars gezet in noordelijke richting. De brug werd toen opgeblazen.
Resumé:
Uit vrees om in de rug aangevallen te worden werd het deel van de Waterlinie bij Gorinchem uiteindelijk nog versterkt met een rugdekking naar het westen. Maar werd het detachement Keizersveer teruggetrokken.
Er waren schijnbaar minder rare geruchten en reacties daarop in vergelijking met vorige dagen.
Verder valt nog te vermelden, dat aan de Oudedijk nog een vrouw en kind werden verwond door mitrailleurvuur uit vliegtuigen.
De algehele militaire situatie was voor Nederland aanzienlijk verslechterd.
Voor de Groep Merwede en hun militairen in- en om Gorinchem waren het zenuwachtige en door de vele acties op geruchten, ook zeer uitputtende dagen geweest, terwijl die dag de 13e mei de spanning verder toenam, omdat men schijnbaar vanuit het zuiden en westen ingesloten raakte door Duitse troepen.
Wordt vervolgd.
Schrijver: Hugo Ouwerkerk
Redactie: Guus Haandrikman en Joop Kuijntjes.
Bronnen:
Boek Mei 1940, de strijd op Nederlands grondgebied, sectie geschiedenis van het ministerie van Defensie, door diverse schrijvers, onder redactie van Dr. H. Amersfoort en Drs. P.H. Kamphuis, 1990, ISBN 90 12 06450 3.
Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH), 409 Gevechtsverslagen en rapporten mei 1940, via https://www.archieven.nl/
http://www.zuidfront-holland1940.nl/
Wikipedia.
Naar volgend deel: WO2-11 Dinsdag 14 mei 1940; de spanning stijgt ten top, Gorinchem wordt geëvacueerd!
Naar het vorige deel: WO2-9 Zondag 12 mei 1940; Gorinchem wordt beschoten en in Gorinchem wordt geschoten!