Kroniek Vesting Gorinchem

Overgenomen uit:

Deze kroniek Vesting Gorinchem betreft alle door W.F. Emck genoemde militaire gebeurtenissen en werk verricht aan de vestingwerken van Gorinchem. Hier en daar aangevuld met extra uitleg en/of afbeeldingen. De schrijftaal zo als in 1929 gebezigd is aangehouden.

Verder is het zo, dat sinds deze uitgave in 1929 tot heden (eind 2020) er sprake is van enig voortschrijdend inzicht in de geschiedenis van Gorinchem. Hierdoor zijn sommige door W.F. Emck, met de kennis van toen, vermelde zaken nu niet meer correct.

Alle kaarten in dit document kunt u vergroten met 1 of 2 muisklikken, u ziet dan pas de details, waar het om gaat!

Kroniek Vesting Gorinchem

1572, 26 Juni.

Kapitein Marinus Brand door Barthold Entes van Mentheda met 16 schepen en 150 man krijgsvolk naar Gorinchem gezonden. Na korte beraadslaging in de kapel naast de Kanselpoort door de Gorcummers binnengelaten en door velen met het opsteken der hoeden en geroep “Vivent les Gueux” blij ontvangen. De stad kiest dus de zijde van den Prins van Oranje. De Drossaard Casper Turk blijft op het kasteel aan de Merwede, van waaruit hij de stad beschiet. De Geuzen overmeesteren ook het kasteel. De  zoon van den Drossaard, Willem Turk met 600 man kwam te laat om de stad te ontzetten en wierp zich toen in Loevestein.

Watergeuzen voor kasteel de Blauwe Toren. Herkomst afbeelding onbekend.

1572, 27 Juni.

De Watergeuzen hernemen Loevestein van uit Gorinchem, waar zij met 16 schepen liggen.

Portretten van de watergeuzen Jan van Duivenvoorde en Lancelot van Brederode, 1572. Rijksmuseum. ObjectnummerRP-P-OB-79.181.

1572, 27 Juni.

De geestelijken uit het Minderbroedersklooster in de Arkelstraat op het kasteel “den Blauwen Toren” gevlucht, worden gevangen genomen en naar den Briel vervoerd.

1572, 30 Juni.

Dirk Bommer en de Konink, twee der verdedigers van het Kasteel “den Blauwen Toren” worden op de Groote Markt door de Watergeuzen ter dood gebracht. De zoon van Bommer ook naar het schavot geleid, wordt op de plaats der executie door een meisje ten huwelijk gevraagd, en daardoor van de terechtstelling vrijgekocht.

1572, 7 Juli.

De gevangen genomen geestelijken naar den Briel vervoerd, gemarteld en in den nacht van 8 op 9 Juli, niettegenstaande het bevel van den Prins van Oranje hen te sparen, op last van Lumeij Graaf van der Mark ter dood gebracht. (De Gorcumsche martelaren).

Martelaren van Gorkum onderweg naar de galg. Rijksmuseum ObjectnummerRP-P-OB-79.197.

1572

Marinus Brand eischt bij zijn vertrek naar Zeeland van de stad verschillende levensmiddelen op, zooals brood, boter, kaas en bier; ook aan Lumey Graaf van der Mark worden levensmiddelen gezonden voor zijn leger bij Haarlem, later naar Nieuwpoort. Barthold Entes van Mentheda vertrekt uit Schoonhoven.

1573

De inwoners brengen voor geld, leeftocht en onderhoud van soldaten, de in dezen troebelen tijd aanzienlijke som van 8761 gulden en 13 stuivers vrijwillig bijeen.

1573, 3 Augustus.

Het zilverwerk der kerken wordt overgegeven tot steun van ’s Lands kas.

1573, 30 Augustus.

Hopman Vijgh neemt den burgers den eed van trouw af.

1574

De Spanjaarden, gedurende het beleg van Leiden met een gedeelte der legermacht van Don Louis de Regucsens onder Chiappin Vitelli, bijgenaamd het vette kalf, de stad Gorinchem onder hunne macht willende terug brengen, worden daarin verhinderd door het doorsteken der dijken (inunderen) van de Alblasserwaard, en zijn genoodzaakt terug te trekken.

Portret van Giovan Luigi Vitelli. By Jacob Neefs – http://hdl.handle.net/10934/RM0001.collect.157828, CC0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=84885803.

1574

De stad wordt uitgebreid achter den Appeldijk. De poorten op het Eind, de St. Christoffels-Steiger-of Waterpoort in het Midden en de Blauw-of Leipoort tegenover de Bornsteeg worden afgebroken.

De eerste vestinguitleg van Gorinchem volgens het plan van Jacob Kemp, betekende inderdaad al een eerste uitbreiding van de stad. Links voorbij de voormalige gracht buiten de stadsmuur, de Schuttersgracht en rechts komt ook de oude gracht langs de stadsmuur binnen de nieuwe vestingwerken en wordt later de Kalkhaven. Fragment van kaart van zekere gorsen in de Merwede oostwaarts van de stad Gorinchem toebehorende aan de graaflijkheid van Holland. Nationaal Archief. Nummer toegang 4.VTH. Inventarisnummer 889.

1574, 27 Augustus.

De Staten van Holland gelasten, dat de drie vendels soldaten onder de kapiteins de Bois en Corneille en den Luitenant van Treslong de stad moeten verlaten Zij worden gezonden naar de dorpen in de Krimpenerwaard. Er blijven 2 vendels in de stad over.

1574, 26 September.

De Staten van Holland besluiten de onkosten der inundatie van de Alblasserwaard, de schade daardoor veroorzaakt en het herstel der dijken en sluizen door het Land als algemeene oorlogskosten te doen dragen.

1574, 2 December.

De Staten van Holland besluiten de schans te Hardinxveld te doen slechten, omdat de soldaten aldaar niet langer willen blijven en met de materialen daarvan de gaten in den Wolpherensche dijk te stoppen. De stad moet door oorlogsschepen op de Merwede de invasie van den vijand trachten te beletten.

1575, 11 Februari.

De Staten van Holland besluiten, dat de kosten van het stoppen en herstellen van twee gaten in den Dalemschen dijk tot verdediging en bescherming van Gorinchem en Loevestein door het Gemeeneland van Holland zullen worden gedragen.

1576, 5 Mei.

De Staten van Holland besluiten, dat alle fortificatiën buiten Gorinchem op ’s Lands kosten zullen worden gemaakt. De stad moet de versterkingen in Dalem maken en ontvangt daarvoor f 300.

1576, 17 October.

De Staten van Holland heffen een extra-belasting op de bieren, tot herstel van de dijken en sluizen in de Alblasserwaard.

1576, 8 November.

Voor de Pacificatie van Gent wordt op de Markt victorie geschoten. De klokken worden geluid.

Allegorie op Pacificatie van Gent. Door George Waterston and Sons. Naar AnoniemNaar Adriaen Pietersz. van de Venne – www.rijksmuseum.nl : Home : Info : Pic, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3640046.

1577, 20 Februari.

De Staten van Holland besluiten tot het maken der forteressen in Holland over de landen de 16de penning (6¼ %) der huur om te slaan.

1578

Begin van de afbraak van het Kasteel “den Blauwen Toren” aan de Merwede.

Fragment van kaart van zekere gorsen in de Merwede oostwaarts van de stad Gorinchem toebehoorende aan de graaflijkheid van Holland. Nationaal Archief. Nummer toegang 4.VTH. Inventarisnummer 889.

1578

De Lazarusmolen en de Kanselmolen buiten de Kanselpoort afgebroken.

1578

De St. Sebastiaans schutters van den Handboog bestaan niet meer.

1578, 4 Augustus.

Het maken van de sluis vóór den beer bij de Hoog-Arkelpoort (Eind Kortendijk) besteed voor f 2875.-aan Adriaan Heukelum Corneliszn.

1579

De beer buiten de Hoog-Arkelpoort en die bij het Tolhuis gemaakt.

De Stenen Beer bij het Paardenwater was de eerste in Gorinchem. Fragment van een kaart van het land van Arkel en de stad Gorinchem, uit 1580. Nationaal Archief. Nummer toegang 4.VTH. Inventarisnummer 2454. Bewerkt door Hugo Ouwerkerk.

1579/1591

Voor de versterking der stad wordt van de inwoners walgeld geheven (eene wekelijksche bijdrage).

1579

Een nieuw tolhuis gebouwd.

1579, 11 Juni.

De Staten van Holland dragen den Gorinchemschen Schout Jacob Kemp op om met Adriaan Anthoniszn. een bestek te maken van de versterking der stad vóór de Kanselpoort, de Burchtpoort en op het Timmerhoofd met de contre-eskarp buiten aan het slot. Reeds in 1576 is Kemp door de stad aangewezen als ammunitiemeester op eene wekelijksche toelage van f 2,–.

Dit fragment van de ontwerptekening van Jacob Kemp voor de voorlopige versterking van Gorinchem toont de “Contrescarp” voor de Burchtpoort en het Timmerhoofd. De Staten van Holland, wellicht niet geheel op de hoogte met de vestingbouwkunde en de gebruikte vestingtermen, zullen bedoeld hebben een wal als Contrescarp ten opzichte van de oude vestingmuur en gracht (A), zoals het hier getekende gedeelte wal met twee Bastions en links nog een Rondeel(B), echter officieel is de Contrescarp het tegenover liggende grachtboord met borstwering (C). Nationaal Archief. Nummer toegang 4.VTH. Inventarisnummer 3279. Bewerkt door Hugo Ouwerkerk.

1579, 29 Juli.

De Staten van Holland bedanken de Schutterij te Gorinchem voor hun goeden ijver tot bewaring der stad tegen den vijand. De Staten zullen de vestingwerken verbeteren en verklaren geen geloof te hechten aan een schrijven van den schout J. Kemp.

1579, 4 Augustus.

Het Minderbroedersklooster in de Arkelstraat afgebroken. Krachtens besluit van de Vroedschap wordt de groote kerk met de afbraak inwendig gerepareerd en de opbrengst van de overige afbraak besteed voor de verbetering der vestingwerken.

1579, 3 December.

Burgemeesteren worden door de Staten van Holland gemachtigd f 6000. –op te nemen tegen eene rente van 12% ’s jaars tot herstel van den doorgestoken Wolpherenschen dijk.

1580, 24 Juni.

De Staten van Holland gelasten eene sluis met de noodige verdedigingswerken te leggen in den Arkelschen dijk even buiten de stad.

Fragment van plan der vestingwerken van Gorinchem, door Jacob Kemp. Nationaal Archief. Nummer toegang 4.VTH. Inventarisnummer 3279.

1581, 22 December.

De Staten van Holland berichten, dat ’s vijands oog op de stad is gevallen en dringen er op aan goede wacht te houden.

1582, 22 Januari.

De Staten van Holland gelasten de stad 25 soldaten van de compagnie van Graaf Willem van Nassau op Loevestein te brengen en aldaar proviand en ammunitie te zenden.

1582, 23 Augustus.

De Staten van Holland gelasten de stad de muren van het huis Loevestein te doen repareeren.

1584, 23 April.

Het tolhuis brandt des avonds tusschen 11 en 12 uur tot den grond af, waarbij twee jongelieden, daarin slapende den dood vinden.

1584, 30 Juli.

Burgemeesteren worden door de Staten van Holland aangeschreven gedurende 3 dagen, Donderdag, Vrijdag en Zaterdag 2-4 Augustus driemaal daags de grootste klokken een half uur te doen luiden over de begrafenis van Prins Willem I, te Delft vermoord.

Prins Willem I (Willem van Oranje) wordt staande op de trap in het Prinsenhof te Delft doodgeschoten door Balthasar Gerards. Rijksmuseum. ObjectnummerRP-P-OB-79.938.

1584, 11 Augustus.

Accoord tusschen de Staten van Holland en de stad over het maken van een gedeelte der fortificatie van den mond der haven langs den scheepstimmerwerf tot de tegenwoordige Dalempoort, naar het bestek van Adriaan Anthoniszn, Superintendant van de fortificatiën. De werken worden door de stad gemaakt, waarvoor zij in eens genieten zal eene som van 10,000 ponden van 40 grooten het stuk. Het is het begin van de versterking der stad met elf bolwerken (Zie ook 1813) naar de door Hondius het eerst beschreven Hollandsche methode, staande de flanken rechthoekig op de lange courtines.

Altenawal. Fragment plattegrond N. Wijdtmans, ca. 1600. Vrije Universiteit Amsterdam, UBVU-ID 0106050744001.

1585

De stad is verdeeld in acht kwartieren onder acht kapiteinen.

1585

Graaf Philips van Nassau, Gouverneur van Gorinchem, Woudrichem en Loevestein levert 16 man onder Logier tot de verrassing van Breda.

Portret van Philips van Nassau (1566–1595). Door Atelier van Jan van Ravesteyn – www.rijksmuseum.nl : Home : Info : Pic, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3453774.

1585

In de kapel in de Arkelstraat zijn soldaten gelegerd.

1585, 29 Juni.

Kapitein J. Cleerhagen om zijn bekwaamheid tot overste en superintendant van Gorinchem en Woudrichem door de Staten van Holland aangesteld.

1585, 30 Juni.

Besluit van de Vroedschap tot afbraak van het kasteel aan de Merwede en om de steen van den Arkelschen toren (in het Wijdschild) zoo onder als boven de aarde te doen af-en uitbreken.

1586 (en vroeger).

Wanneer soldaten in de stad komen worden de gegoede burgers op weekgeld gesteld; betalen zij niet, dan krijgen zij inlegering van krijgsvolk.

1586, 30 Januari.

De Staten van Holland zenden 80 Engelsche pioniers uit Woudrichem ter inkwartiering in de stad.

1586, 29 Juni.

De Vroedschap besluit zieke soldaten over te brengen in den Beijaard, een der gebouwen van het Gasthuis in de Gasthuisstraat.

1586, 7 Juli.

De vroedschap laat den wal maken van den tegenwoordigen uitgang naar den Dalemschen dijk oostwaarts om tot den tegenwoordigen Vijfden Uitgang.

Dalemwal naar oostelijk deel. Fragment plattegrond N. Wijdtmans, ca. 1600. Vrije Universiteit Amsterdam, UBVU-ID 0106050744001.

1586, 19 Juli.

Accoord tusschen de Staten van Holland en de stad over het maken van de fortificatiën van de Arkelpoort af in westelijke bocht oostwaarts om tot den blauwen toren en ’t rondeel benoorden dien toren en de financieële regeling daarvan.

Het noordelijke en westelijke deel van de vestingwal. Fragment plattegrond N. Wijdtmans, ca. 1600. Vrije Universiteit Amsterdam, UBVU-ID 0106050744001.

1587, 7 Februari.

Accoord tusschen de Staten van Holland en de stad over de resteerende fortificatiewerken en financiëele regeling daarvan.

1587, 2 Juni.

De vroedschap besluit tot afbraak van den Blauwen Toren aan de Merwede.

1587, 17 Augustus.

De Gecommitteerde Raden komen met den Graaf van Hohenlohe in de stad om te overleggen omtrent het maken van schansen om de rivier af te sluiten en den vijand te keeren.

Filips Ernst van Hohenlohe-Neuenstein. Door Atelier van Jan van Ravesteyn – www.rijksmuseum.nl : Home : Info : Pic, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2557894.

1587, 13 October.

De Vroedschap besluit tot het bouwen eener nieuwe Kanselpoort naar het ontwerp van Mr. Adriaan van Alkmaar, ter vervanging van de oude, die meer stadwaarts in stond. Deze Adriaan, ook genaamd Mr. Adriaan Anthoniszn. was Ingenieur en Burgemeester van Alkmaar en bouwde de vestingwerken alhier van 1585-1596.

De Kanselpoort, fragment van tekening. Herkomst onbekend.

1588

Ordonnantie van den Magistraat op de verdeeling der stad in kwartieren.

1589

De oude Kanselpoort met de daarbij staande onzer lieve Vrouwe-kapel worden afgebroken en de afbraak grootendeels gebruikt voor den bouw van de nieuwe doelen. Den Koningstabels van de beide schutterijen wordt door de stad daarvoor toegelegd f 900,– en 10 hoed kalk.

Regionaal Archief Gorinchem.

1589, 19 Maart.

De oude schutters van St. Joris van den Voetboog en de jonge of Colveniersschutters van St. Christoffel van den handboog sluiten eene overeenkomst omtrent het maken van een nieuwe doelen ter plaatse van de oude in de Molenstraat.

De Oude Doelen, achterzijde. Foto Hugo Ouwerkerk.

1589, 29 April.

De Vroedschap laat den wal maken van den uitgang van den Dalemschen dijk zuidwaarts om tot de Dalem poort.

Het deel tussen de huidige uitgang naar de Dalemsedijk en de Dalempoort.. Fragment plattegrond N. Wijdtmans, ca. 1600. Vrije Universiteit Amsterdam, UBVU-ID 0106050744001.

1589, 27 Mei.

Gecommitteerde Raden vertoeven in de stad om op de maatregelen tot stuiting van den vijand toe te zien.

1589

Graaf Willem van Nassau logeert in de Doelen. Hem worden de stadskannenwijns geschonken.

Willem Lodewijk van Nassau 1560-1620. Door Atelier van Michiel van Mierevelt – www.rijksmuseum.nl : Home : Info : Pic, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2678752.

1589, 10 Augustus.

Zijne Excellentie vertrekt naar Gorinchem om goede orde op het ontzet van Heusden te stellen. Adriaan Anthoniszn., ingenieur en Burgemeester van Alkmaar is ook aangeschreven om tot dat doel naar Gorinchem te komen.

1589

Graaf Maurits van Nassau houdt hof in de nieuwe Doelen, waarin vertrekken voor hem worden ingericht. Zijne hellebardiers worden door de stad onderhouden.

Maurits van Oranje 1567 – 1625), prins van Oranje en graaf van Nassau was stadhouder en legeraanvoerder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Tot hij in 1618 de titel prins van Oranje erfde van zijn halfbroer Filips Willem, werd hij Maurits van Nassau genoemd. Door Michiel van Mierevelt – http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.6738, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=403966.

1589, 9 Augustus.

De Staten van Holland keuren goed den voorslag van Gorinchem om het belegerde Heusden met 40 kleine schuiten, ook uit de omliggende dorpen, van levensmiddelen te voorzien.

1589, 25 September.

De Raad van State vertoeft op verzoek van Zijne Excellentie in de stad.

1589, 19 December.

De stad stelt aan de Staten van Holland voor logiesgeld te betalen voor de vrouwen der Engelsche soldaten in de stad gelegerd. De Staten wenschen op die nieuwigheid niet in te gaan.

1590, 17 Januari.

De Staten· van Holland stellen een college van Gecommitteerde Raden in van 9 personen. Voor Gorinchem wordt daarin benoemd Aalbrecht van Loosen.

1591

De lakei van Zijne Excellentie Graaf Philips van Nassau brengt de tijdingen in de stad van de overgave van Zutphen (30 Mei) en Deventer (10 Juni). De Staten laten door hun bode het bericht in de stad brengen van de victorie tegen den vijand in de Betuwe en van het innemen van Hulst (25 September) en Nijmegen (21 October) alle door Prins Maurits. De brengers der tijdingen ontvangen van de stad bodenbrood. Voor die overwinningen worden telkens in de stad vreugdeschoten gelost en vreugdevuren ontstoken, terwijl ’s avonds victorie wordt geluid.

Het beleg van Nijmegen door Prins Maurits, met onder de schans Knotsenburg. Het noorden is hier dus onder en het zuiden boven. Rijksmuseum. ObjectnummerRP-P-OB-80.126.

1591, 15 September.

Overeenkomst tusschen de Grafelijkheid van Holland en de stad over afrekening van tot versterking der vesting gebezigde gronden.

1592, 22 Februari.

Nader verdrag tusschen de Staten van Holland en de stad over de kosten der fortificatiën en de betaling daarvan. Arbiters zijn Meesters Gerard van Wijngaarden President van den Hove van Holland, Johan van Olden Barneveld, Raad en Advokaat van ’t Land van Holland en Dirk van Leeuwen, Raad in den Hoogen Raad.

1592

De Hoofdpoort op de Appelmarkt (thans Kriekenmarkt) bij de Peterbrug afgebroken en de Peterbrug vernieuwd.

Fragment van de kaart van Pieter Sluyter, gemaakt tussen 1870 en 1880, waarbij het ging om de “Grafelijkheidslanden” ten oosten van de stad. Daarom is de stad zelf minder nauwkeurig weergegeven en moet gezien worden als een impressie. Nationaal Archief, Public Domain Nummer toegang 4.VTH Inventarisnummer 2453.

1592

De in de kerk van het voormalig St. Agnietenklooster geborgen 52 tonnen buskruit worden overgebracht naar den nieuwen kruittoren.

 

1593

De stad vereert Zijne Excellentie Graaf Maurits in het beleg voor Geertruidenberg (ingenomen 24 Juni 1593) 5 kalkoenen en 6 vette kapoenen, waarvoor zij betaalt 23 guldens en 10 stuivers.

Belegering van Geertruidenberg in 1593. Plattegrond van de stad en omgeving met uittocht van ’s Koningsvolk en intocht staatse troepen. Omgeving met strijdende legers, vloot en door Maurits opgeworpen verschansingen. De stad Geertruidenberg heeft nog middeleeuwse stadsmuren, deels versterkt door er een aarden wal achter tegenaan te leggen. Regionaal Archief Tilburg. Fotonummer 651018.

1592

De victorie van Steenwijk (5 Juli) en die van Koevorden (12 September) met vreugdevuren en  klokgelui gevierd.

1593

In dit jaar wordt besloten, dat ieder jaar 4 kapiteinen der burgerwacht zullen aftreden.

1594, 17 October.

De vroedschap besluit tot het slechten van de Borchwerf vóór de Burchtpoort, het terrein waarop de Burcht der Arkels tot 1412 heeft gestaan.

1595, 2 Januari.

De Staten van Holland gelasten de stad f 300.-bij te dragen in het maken van de Muggenschans te Sleeuwijk.

Schuin tegenover Gorinchem bij het Sleeuwijseveer werd de Muggenschans gemaakt en aan de rand van de Biesbos het fort van de Werck. Hiermee werden Werkendam, Sleeuwijk en uiteindelijk Dordrecht afgeschermd tegen de oprukkende Spanjaarden. Fragment van een kaart uit de Atlas “Theater van de Wereld” kaarten en afbeeldingen van Willem en Joan Blaeu uit1645. Bron: University of California. Publiek Domein.

1595, 6 Maart.

De Staten van Holland deelen mede, dat de versterking van de Oostzijde der stad om financieele redenen voorloopig geen voortgang kan hebben.

1596

De Timmerwerf wordt bebouwd en de nieuwe straat eerst Poortstraat genaamd, later Dalemstraat, wordt gelegd.

1596, 1 Maart.

De Staten van Holland verleenen de dorpen van de Alblasserwaard en het Land van Arkel, die geïnundeerd zijn geweest, vrijdom van verponding en horengeld over 1596.

1596, 10 Augustus.

De Staten van Holland gelasten, dat de vaandels der verschillende garnizoenen alle eender moeten worden gemaakt in de kleuren oranje,  blanje, bleu, met den Hollandschen leeuw.

1597, 29 Mei.

Een nieuwe Burchtpoort (de tegenwoordige Dalempoort) gebouwd, waarvoor wordt gebruikt de boog van de oude Burchtpoort.

Regionaal Archief Gorinchem . THA4-398.

Op de plaats waar een gedeelte van het slot aan de Merwede heeft gestaan wordt een aanzienlijk tolhuis gebouwd, dat aan den Ontvanger der tollen tot woning dient.

Het Tolhuys, later Tolkazerne genoemd. Foto Hugo Ouwerkerk.

1598, 8 Januari.

De Staten van Holland besluiten, dat de stad aan de Oostzijde met 3 bolwerken zal worden versterkt.

Oostzijde met 3 bolwerken. Fragment plattegrond N. Wijdtmans, ca. 1600. Vrije Universiteit Amsterdam, UBVU-ID 0106050744001.

1598, 20 Augustus.

De Staten van Holland besluiten aan den Wolpherenschen dijk een nieuw bolwerk en een steenen beer te doen maken.

1599

De Spanjaarden zijn schielijk voor Bommel gerukt en wordt goedgevonden om o.a. 300 burgers van Gorinchem tot bezetting van de frontiersteden en sterkten te gebruiken. ’s Gravenhage leverde toen slechts 150 burgers.

De aanval op Zaltbommel door de Spaanse troepen onder Francesco de Mendoza (A). De stad wordt echter door de Staatsen via een scheepjesbrug van voorraden en krijgsvolk voorzien, terwijl de troepen van Prins Mauritz in de tegenaanval zijn (B). Door Onbekend – Atlas van Loon, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5562134.

1599

Het bolwerk Sandenburgh wordt bemuurd.

1599, 9 Februari.

De Burgerkrijgsraad stelt in geval van alarm de loopplaatsen vast van de 8 kwartieren waarin de stad is verdeeld:

  1. de Langendijk, van het bolwerk van den tol tot het bolwerk Stuivezand;
    2. de Havendijk, van het bolwerk Stuivezand tot het bolwerk Kekum;
    3. de Kortendijk, van het bolwerk Kekum tot het bolwerk van de Hoog-Arkelpoort;
    4. de Arkelstraat, van het bolwerk van de Hoog-Arkelpoort tot het bolwerk Blokland;
    5. de Haarstraat, van het bolwerk Blokland tot het bolwerk Wolpheren;
    6. Achter de kerk, van het bolwerk Wolpheren tot den tol toe;
    7. de Hoogstraat, en
    8. het Marktveld, worden zelve bezet.

1599, 18 September.

De Staten-Generaal en de Raad van State vergaderen in de stad met Prins Maurits ter bespreking van de middelen tot vermindering der onkosten van het leger.

1600

De gracht vóór het Bolwerk Sandenburgh uitgegraven en verbreed.

1600, 19 Juli.

De Wolpherensche dijk wordt door de Staten van Holland langs het voormalig kasteel den Blauwen Toren gelegd. Tevens wordt een steenen beer gemaakt voor de fortificatien en beveiliging tegen doorbraak. Dijkgraaf en Hoogheemraden van het Land van Arkel verzetten zich er tegen, omdat daardoor de oude dijk te veel wordt afgegraven en als waterkeering verzwakt.

Het bolwerk Sandenburg met de Stenen Beer bij de Duivelsgracht. Fragment plattegrond N. Wijdtmans, ca. 1600. Vrije Universiteit Amsterdam, UBVU-ID 0106050744001Informatiebron: Monumenten-in-Gorinchem-samengesteld-door-A-J-Busch-1975.

1600, 12 November.

De Burgerkrijgsraad stelt opnieuw de loopplaatsen vast van de 8 kwartieren, waar de kapiteins in geval van alarm zich met hunne compagnie moeten vervoegen:

  1. de Kortendijk, van de Laag-Arkelpoort over de Korenbrug en over de oostzijde van de Linge tot in het eerste gordijn voorbij het bolwerk Oosterwijk;
    2. de Korenmarkt (Havendijk), van voorschreven punt de bolwerken Kekum en Leerbroek;
    3. de Appeldijk, van het bolwerk Leerbroek voorbij de Burchtpoort en het bolwerk Sandenboreh tot de haven toe;
    4. de Langendijk, beginnende van de oostzijde van de Peterbrug voorbij de Waterpoort en Letjenborch tot in de punt van Wolpherenborch;
    5. de Markt;
    6. de Hoogstraat;
    7. de Haarstraat, van de punt van Wolpheren borch voorbij de Kanselpoort in het halve gordijn;
    8. de Arkelstraat, van voornoemd half gordijn tot de Laag-Arkelpoort toe.

De compagnieën van de Hoogstraat en de Markt moeten die kwartieren bezetten en in geval een van de kwartieren wacht heeft, die zijn loopplaats heeft aan de Oostzijde, zal het kwartier van de Markt die loopplaats bezetten, en aan de Westzijde, in dat geval het kwartier van de Hoogstraat. De kwartieren 1-4 vormen de Oostzijde, 5-8 de Westzijde der stad.

1602

In de stad wordt victorie geluid over het overwinnen van de galeien en over de inneming van de stad Grave door Prins Maurits (19 September).

Voorstelling van het beleg van Grave. U ziet hier de contravallatielinie (belegeringslinie rond de te belegeren stad) van de Staatse troepen onder Prins Maurits, bestaande uit een borstwering versterkt met schanskorven en voorzien van belegeringsgeschut. Door Simon Fokke – Archieven.nl, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=9785432.

1605

De kwartieren der Burgerwacht krijgen nieuwe vaandels.

1609, 27 Januari.

Eene nieuwe kap op de nieuwe Dalempoort gemaakt.

1609, 5 Mei.

Het Twaalfjarig Bestand te Gorinchem gevierd door de Rederijkerskamer “Vernieuwd uit Liefde” met de opvoering van het “Vreedstriumphgedicht” vervaardigd door Hendrik van der Muur.

1618, 9 April.

De Staten van Holland besluiten de door inundatie vervallen grachten en een ingevallen bolwerk te herstellen; 3/4 der kosten voor het land, 1/4 voor de stad.

1618, 27 September.

Prins Maurits logeert in de Doelen ter beëediging der Nieuwe Vroedschappen in plaats van de afgedankte, tengevolge van de geschillen tusschen Arminianen en Gomaristen.

1619

Daar op de Kapel in de Arkelstraat en op de Dalempoort een slaande klok aanwezig is, verzoeken de bewoners van de straat naar de Kanselpoort (Westwagenstraat) en omgeving aan de stadsregeering om eene zoodanige klok ook op den grooten toren of op de Kanselpoort aan te brengen.

1620, 9 Maart/8April.

De Staten van Holland besluiten voor de Alblasserwaard op den ouden voet weder 150 man te lichten bekwaam op het water en kunnende roeien om met sloepen en schuiten de waard van roovers te bevrijden.

1621, 27 September.

De vijand haalt uit een herberg buiten de Waterpoort eenige passagiers en dreigt de schepen op de rivier in brand te steken. De Staten van Holland zenden een oorlogsschip.

1622, 10 Augustus.

Overeenkomst nopens het sluisje vóór de Waterpoort te Gorinchem.

1623

Op zekeren dag reed Prins Maurits door Gorinchem, zonder dat hij door iemand gegroet werd.

1629

De Hoog-Arkelpoort aan het einde van den Kortendijk afgebroken. Deze poort gaf oorspronkelijk toegang tot de stad langs den Hoogen Lingedijk.

1629, 22 Augustus.

Op het innemen van Wesel wordt in de stad victorie geluid en worden vreugdevuren ontstoken.

De inname van Wesel werd bij verrassing uitgevoerd door een kleine legermacht. Dit gebeurde in de tijd van de enorme belegering van ’s-Hertogenbos door Frederik Hendrik. Het lukte de Spanjaarden niet om ’s-Hertogenbos te ontzetten vanwege de sterke circumvallatielinie (omringende verdedigingslinie van een beleg, als bescherming tegen ontzettingstroepen). Als alternatieve strategie, viel het Spaanse leger dan maar het midden van het land aan en veroverde zelfs Amersfoort. Echter Wesel was hun stapelplaats voor de aanvoer van proviand en voorraden naad dat leger. De inname van Wesel was dus een groot succes voor de Staatse troepen, het dwong het Spaanse leger tot de terugtocht en uiteindelijk moest de Spaansgezinden in ’s Hertogenbos capituleren. Er was dus alle reden om de inname van Wesel uitbundig te vieren in de opstandige steden, zoals Gorinchem. Door Theodorus Dirck Roderigo Stoop – Fredrick Hendrick van Nassau Prince van Orangien zyn leven en Bedryf, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5749973.

1635, 30 November.

De stad heeft een garnizoen van 16 compagnieën van ‘s-Lands krijgsvolk en krijgt nog 20 compagnieën te voet en 3 te paard van de Fransche troepen.

1639, 14 Augustus.

De burgerij moet jaarlijks in de kermisweek (Augustus) ter monstering in de wapenen komen.

1639, 16 December.

Accoord over het versterken der stad aan de Oostzijde en het maken en onderhouden der brug aan de Dalempoort.

Fragment plattegrond N. Wijdtmans, ca. 1600. Vrije Universiteit Amsterdam, UBVU-ID 0106050744001.

1643, 8 Juni.

De borstweringen op de wallen aan de oostzijde der stad worden verhoogd.

1648, 4 Juli.

De vrede van Munster onder klokgelui plechtig voor het Raadhuis afgekondigd.

De ratificatie van het vredesverdrag van Münster 15 mei 1648; het moment van erkenning van ons land, als een onafhankelijke staat toen zijnde de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Eigenlijk wel het belangrijkste moment uit onze geschiedenis en dus een goede reden voor enig klokgelui in Gorinchem, al was het wel geruime tijd later. Door Gerard ter Borch – www.geheugenvannederland.nl : Home : Info : Pic, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=337672.

1650, 11 Juli.

Prins Willem II komt met 4 leden van de Staten-Generaal en 2 van den Raad van State benevens den thesaurier Brasser van Dordrecht in de stad om Zondag 12 Juli na de predicatie met de vroedschap te onderhandelen over het afdanken van het krijgsvolk.

1652, 14 Mei.

Jhr. Jacob van Paffenrode op zijn verzoek door de Staten van Holland van het superintendentschap en militair commandement der stad ontheven. Zijn zoon Jhr. Johan wordt als zoodanig aangesteld.

1654

Over de jaren 1625-1654 is door de stad voor verbetering der fortificatiën betaald f 105415.–.

1664, 3 April.

De stadsgrachten worden uitgediept en de wallen verhoogd.

1665, 31 October.

Luitenant-Admiraal Michiel Adriaanszn de Ruijter zeilt met de Heeren Gevolmachtigden op het fregat “Gorinchem” in ’t Koningsdiep.

1666, 14 Februari.

De Staten van Holland gelasten dat 2 compagnieën van het garnizoen zullen worden gezonden naar den Prins van Tarente, ter versterking van diens troepen voor Oudenbosch.

1667, 19 November.

De Vroedschap stelt een nieuw reglement vast voor de Burgerwacht. De stad wordt verdeeld in 4 kwartieren.
1 Havendijk en Appeldijk.
2 Kortendijk en Langendijk.
3 Markt en Haarstraat.
4 Hoogstraat en Arkelstraat.
Alle nachten moet gewaakt worden met een korporaalschap van minstens 36 man.

1667, 28 December.

De Vroedschappen doen den eed op ’t Eeuwig Edict (Verbond om geen Prins van Oranje meer tot Stadhouder te benoemen).

1672, 13 April.

Aan de kapiteins wordt de stof gegeven voor 8 nieuwe vaandels, die zij zelf moeten laten schilderen.

1672, 8, 10, 13, 16 en 17 Juni.

De Staten van Holland gelasten alle aanwezige ponten op te vorderen naar het veer der stad om 2000 man Spaansche militie over te zetten; de fortificatiewerken worden met kracht verbeterd; de stad wordt met meer ammunitie voorzien; militie uit Woudrichem wordt naar Gorinchem en Loevestein gezonden. In de stad heerscht oproer.

Een enorm Frans leger onder leiding van Koning Lodewijk XIV valt de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden aan, samen met een leger van de Bisschop van Münster (Bommen Berend), terwijl Michiel de Ruyter op zee een landing op de kust voorkomt, door succesvolle aanvallen op de gecombineerde Engelse en Franse vloot. Op deze afbeelding is te zien het doorwaden van de Rijn bij Lobith door het Franse leger op 12 juni 1672. De beginfase, van wat later de Hollandse Oorlog zou gaan heten en 1672 zou als het Rampjaar de geschiedenisboeken in gaan. Dit is ook de aanleiding van de hierboven vermelde door de Staten van Holland getroffen maatregelen in Gorinchem. Door Adam Frans van der Meulen – Rijksmuseum, Amsterdam. SK-A-3753, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5257309.

1672, 26 Juni.

De Linge-, Lek-en Merwedijken op last van de Staten van Holland doorgestoken ten einde de Alblasserwaard onder water te zetten om de Franschen tegen te houden. Deze kunstmatige inundatie heeft geduurd tot 1673. Beide jaren is in de stad een groot garnizoen, waardoor vele huizen in den grond bedorven zijn door de ongebondenheid der soldaten. De stad beklaagt zich daarover bij de Staten van Holland en vooral over den Commandant Golstein.

1672, 30 Juni.

Veldheer La Motte onder Maarschalk Turenne eischt de stad op in naam van Koning Lodewijk XIV, doch ontvangt van den Commandant der stad, Veldmaarschalk Wirtz, een weigerend antwoord.

Maréchal de France, Henri de La Tour d’Auvergne, vicomte de Turenne (1611-1675), by Robert Nanteuil (1623–1678) Link back to Creator Musée Carnavalet (Paris). Wikipedia Public domain.

In Nederland veldmaarschalk Wirtz genoemd. Wikipedia publiek domein.
 

1672, 2, 5, 8, 11 en 12 Juli.

De Staten van Holland zenden hooi, graan en meerdere militie naar de stad.

1672, 2 Juli.

De stadsregeering door de Staten van Holland ontslagen van den eed op het eeuwig Edict, neemt den Prins van Oranje als stadhouder aan.

1672, 4 Juli.

De Prins van Oranje betuigt zijn dank aan de stadsregeering voor haar besluit van 2 Juli 1672.

1672, 22 Juli.

Op de eerste nadering van den vijand komt een uitlegger of jacht van oorlog van Bommel de rivier afzetten naar Gorinchem. Op verzoek van Veldmaarschalk Wirtz zenden de Staten van Holland den beul van Haarlem naar Gorinchem om na het vonnis van den krijgsraad de straf tegen de officieren te voltrekken. Voorts wordt eveneens op verzoek van voornoemden Veldmaarschalk het ongewapend deel van het garnizoen van wapens voorzien.

1672, 26 Juli.

De Staten van Holland gelasten de rivier voor de stad veel mogelijk te versperren om zoo den vijand het afzakken te beletten.

1672, 2 Augustus.

De Staten van Holland zenden kanonnen, geweren, vaartuigen en andere oorlogsbehoeften naar de stad.

1672, 18 Augustus.

Fransche troepen doen een aanslag op de stad, doch worden door den Veldmaarschalk Wirtz, Commandant der stad teruggedreven. Een tweede aanval mislukt eveneens, evenals eene poging om de stad door verraad in handen te krijgen. De boer, die den Franschen den weg gewezen had, werd opgehangen.

1673

De waarnemende Commandant der stad Generaal Graaf van Hoorne, neemt bij een uitval den Domdeken en eenige kanonieken van St. Pieter te Utrecht gevangen. Ook bij andere uitvallen. keert hij met rijken buit in de stad terug.

1673, 13 October.

De stadsregeering geeft den Graaf van Hoorne tot erkentenis van de goede diensten die hij aan de stad tijdens zijn commando heeft bewezen de schilderijen op de Burgemeesterskamer hangende, ten geschenke.

1687, 8 Maart.

De stad biedt aan de Admiraliteit op de Maas 4 stukken geschut aan.

Na de inname van Brielle hebben de aanhangers van Willem van Oranje wat betreft de oorlogsvoering ter zee hun krachten gebundeld en in 1575 het eerste Admiraliteitscollege opgericht in Rotterdam. De Rotterdamse Admiraliteit, ook wel Admiraliteit van de Maeze genoemd, is de oudste van de vijf Nederlandse Admiraliteiten. Tekening van het Admiraliteitshof uit 1694. Door Johannes de Vou. Original uploader was Hanhil at nl.wikipedia – Transferred from nl.wikipedia; transfered to Commons by User:GijsvdL using CommonsHelper. (Original text : Scan van tekening)Maritiem Museum Rotterdam [1], Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4162965.
1692, 17 Mei.

Een reglement voor de Burgerwacht door de Vroedschap vastgesteld.

1701

De buitengracht van de Dalempoort tot de Kanselpoort uitgediept en de wallen met de uitgekomen aarde verbreed.

1702, 21 Juni.

Het huis “de Bloemkool” in de Molenstraat aan de oude en jonge schutters om niet overgedragen tot vergrooting van de Doelen.

1705, 19 Maart.

Het recht van het beplanten der wallen door de stad aan het Rijk afgestaan.

1705 Juli.

De stad draagt aan het Gemeene Land van Holland over een blok van 6 huizen tusschen de Korenbrug en de Godskamer tot verbetering der fortificatiën.

1712, 5 Maart.

Het huis van ouds genaamd “Keulen” hoek Groenmarkt en Tinnegietersteeg tot Hoofdwacht ingericht.

1714, 2 December.

De stadsregeering vult het reglement op de Burgerwacht aan. De wacht bestaat uit minstens 20 man.

1716, 3 Juni.

De Burgerwacht krijgt 4 nieuwe vaandels van de stad kostende te zamen f 200,–.

1725

De (Laag-) Arkelpoort, einde Arkelstraat, herbouwd.

De Arkelpoort. De herbouw betrof het wachthuis bovenop het middeleeuwse deel van de poort. Regionaal Archief Gorinchem. Identificatienummer: P156.

1747

De Staten van Holland stellen het aandeel in het aantal waardgelders door Gorinchem te leveren vast op 2 compagnieën.

1747, 1 Mei.

De Gorcumsche burgerij kiest Willem Karel Hendrik Friso als Willem IV tot Stadhouder. Den 3den Mei d. a.v. wordt hij door de Staten van Holland als zoodanig aangesteld.

Portret van stadhouder Willem IV van Oranje-Nassau (1711-1751) . Door Unidentified painter [//commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Template:Unidentified_painter& action=edit&editintro=Template:Translate_this/message translate] – Afbeelding komt in meerdere publicaties voor. Deze versie gevonden op http://www.theroyalforums.com/ forums/f160/, alwaar het zonder auteursrechten gekopieerd mag worden., Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6522387.
1747, 30 Juni.

Gorinchem als stemhebbende stad biedt met andere steden den Stadhouder de posterijen aan.

1750, 25 Juni.

Kapitein Graaf van Tierenheim van het Regiment van Baden-Baden, met eenige soldaten alhier in garnizoen in Mei de gevangenpoort geopend en een gevangene bevrijd hebbende wordt door den Hoogen Krijgsraad veroordeeld om te worden doodgeschoten, hetgeen denzelfden dag is geschied. Twee soldaten worden gehangen. Twee korporaals worden, nadat zij hun kapitein hebben zien doodschieten en de soldaten zien hangen, begenadigd. De overige gevangen soldaten hebben door de cordons geloopen. Het Regiment is overgeplaatst naar Bergen op Zoom.

1754

Stichting van het Rijkstuighuis in de Boerenstraat.

Het Arsenaal (Tuighuis) aan de Boerenstraat 21-07-1964. Regionaal Archief Gorinchem: F9954.

1761, 21 April.

De stadsregeering stelt een nieuw reglement voor de Burgerwacht vast.

1766, 23 Juni.

Doortocht van Zijne Hoogheid den Prins Erfstadhouder op zijn reis van ’s Hertogenbosch naar
’s Gravenhage waarbij hem de honneurs door de Burgerwacht worden bewezen.

1770

De Dalempoort vernieuwd.

1778, 6 Juni.

Doortocht van Zijne Hoogheid den Prins Erfstadhouder. De Burgerwacht bewijst hem de honneurs. De stadsregeering biedt hem een maaltijd aan in de Doelen.

1781, 17 Augustus.

Door de stadsregeering worden vier nieuwe vaandels aan de Burgerwacht uitgereikt en wel aan het kwartier van den Appeldijk en den Havendijk het roode vaandel; de Markt en de Westwagenstraat het blauwe vaandel; de Langendijk en de Kortendijk het oranje vaandel; de Hoogstraat en de Arkeltraat het witte vaandel.

1783

Patriottische beweging. Patriotten of Keezen en Oranjeklanten. Het meerendeel der Gorinchemsche regeering is der patriottische partij toegedaan met een thans meer, dan vroeger gelijkmatige verdeeling dier macht tusschen haar leden, doch met opzegging van den Stadhouder en zijn invloed. Intusschen is de patriottische partij weder verdeeld in aristocratische en democratische patriotten.

1784, 28 Augustus.

De stadsregeering stelt, tengevolge van het verval der Burgerwacht, een nieuw reglement vast. De stad blijft verdeeld in 4 kwartieren (zie 17 Augustus 1781).

1785, 26 Januari.

Oprichting van een exercitiegenootschap (patriotten).

Leden van het eerste exercitiegenootschap De Vrijheid, opgericht in Dordrecht in 1783. Door Onbekend – Stadsarchief Dordrecht, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6995861.

1786, 7 September.

De militaire bezetting onder Kolonel Livingstone van 10 compagnieën van het regiment van Generaal-Majoor Stuart wordt overgeplaatst naar Woerden.

1786, 23 November.

Leden van het exercitiegenootschap “de Eendracht” keeren uit Utrecht terug, waarheen zij als hulptroepen voor de patriot-gezinde burgerij zijn getrokken.

1787, 16 Juni.

De militaire bezetting van 1600 man ouder bevel van Waldeck overgeplaatst naar Vianen en Lexmond.

1787, 25 Juni.

Een detachement auxiliairen (vrijkorpsen) op aandrang van den Burgerkrijgsraad in de stad toegelaten.

1787, 5 Juli.

De auxiliairen van het Haagsche genootschap van W apenhandel trekken de stad uit. Eenige manschappen van Raamsdonk en een klein detachement der Schutterij van Alkmaar blijven.

1787, 12 Juli.

Vele democratische patriotten verbinden zich tot onderlinge hulp en bijstand ingeval van openbaar geweld.

1787, 29 Augustus.

De democratische patriotten zetten een deel der Vroedschap af. Het getal der Vroedschappen wordt van 24 tot 17 teruggebracht.

1787, 5 September.

Het opgerichte regiment van Sternbach ter sterkte van 10 compagnieën en 1 compagnie artillerie trekt de stad binnen ter versterking van de burgervrijkorpsen ter verdediging der stad tegen de den Stadhouder ter hulp gezonden Pruisische troepen.

De Gorinchem in zijn meest formidabele gedaante is in staat van verdediging gebracht, met daaraan toegevoegd een Redoute op de Wolpherensedijk en een inundatie via voor de Lingsesdijk, via de Dalemsesluis. Ook de Muggenschans bij uit de tachtigjarige Oorlog, bij het Sleeuwijkseveer aan de overkant schijnt er nog toe te doen. Bibliotheque Nationale de France. Any commercial use is prohibitet!

1787, September.

De Commandant Witte van Dam van het voor de stad liggende Hollandsche wachtschip ,,de Spion” pleegt verraad en wil het schip in handen van den vijand spelen. Hij wordt gevangen genomen en gevankelijk naar de stad gebracht.

1787, 13 September.

Kolonel Jhr. A. Ph. van der Capelle door de Staten van Holland belast met het opperbevel over de stad, neemt dat bevel ’s avonds 10 uur op zich.

Portret van Alexander Philip van der Capellen (Bron: Regionaal Archief Gorinchem).

1787, 14 September.

Vele burgers vluchten naar Gouda en elders.

1787, 17 September.

’s Maandagmorgens 6 uur wordt de stad door de Pruisen vanuit Dalem beschoten. De Pruisische bevelhebber Baron van Romberg eischt de stad op in naam van den Koning van Pruisen op last van den Hertog van Brunswijk Tijdens de capitulatie buiten de Dalempoort openen de burgerhulptroepen en het regiment van Sternbach de Kanselpoort en vluchten naar Dordrecht en elders. De Hertog van Brunswijk neemt ’s morgens 8 uur bezit van de stad. De woningen van de heftigste patriotten door Pruisisch krijgsvolk geplunderd. De Vroedschap door den Hertog van Brunswijk weder provisioneel samengesteld, zooals zij was vóór 29 Augustus.

Beschieting van de stad in 1787 door de Pruissen, met geschutsbatterijen, opgesteld achter de Lingsesdijk. Regionaal Archief Gorinchem. Identificatienummer F8488.

1787, 20 September.

Prins Willem V in het hem ontnomen gezag hersteld; de exercitiegenootschappen ontbonden verklaard. De overwinning gebleven aan de Oranjepartij.

1787, 8 October.

Den Pruisischen generaal Romberg wordt een douceur van f 1000.- door de stad toegekend, ter voorkoming van ongeregeldheden bij den uitmarsch zijner troepen.

1788, 8 Januari.

Het bombardement der Pruisen op 17 September 1787 veroorzaakt eene schade van f 32000.-. De stad vraagt vergoeding aan de Staten van Holland.

1788, 8 Maart.

Algemeene illuminatie der stad ter gelegenheid van den verjaardag van den Prins-Stadhouder en diens herstelling in zijne waardigheid.

1788, 5 April.

Een nieuw reglement voor de Burgerwacht vastgesteld, waarin wordt bepaald, dat de burgerij voor het houden van wachten en tochten zal bestaan (als van ouds) uit vier vaandels of compagnieën volgens de 4 kwartieren:
1 het kwartier van de Markt en de Westwagenstraat (het blauwe vaandel).
2 het kwartier van den Langen-en Kortendijk (het oranje vaandel).
3 het kwartier van de Hoogstraat en de Arkelstraat (het witte vaandel).
4 het kwartier van den Appeldijk en de Havendijk, met inbegrip van de huizen aan de overzijde van de haven oostwaarts gelegen (het roode vaandel).

1788, 9 April.

De stadsregeering door 2 Commissarissen van den stadhouder zoodanig veranderd, dat de geheele Vroedschap weder tot de Oranjepartij behoort.

1788, 17 April.

De nieuwe Burgerkrijgsraad, zooals hij door den Prins van Oranje, Erfstadhouder den 5en April 1788 is verkozen en namens hem door eene commissie den 9en April 1788 is beëedigd en geïnstalleerd, houdt zijne eerste vergadering.

1788, 13 Mei.

De voor de Burgerwacht bestemde manschappen der 4 kwartieren weigeren op eene enkele uitzondering na den eed van trouw en dien op de constitutie af te leggen.

1788, 21 Mei.

De geheele Burgerwacht wordt geschorst.

1788, 12 Juni.

De Burgerkrijgsraad weet op zachte wijze de weigerachtige manschappen der Burgerwacht de verplichte eeden te doen afleggen.

1788, 17 Juni.

De vaandels van het ontbonden exercitiegenootschap worden verbrand; het zilver van trommels enz. aan de armen geschonken.

1789, 8 Juni.

De Prins van Oranje Erfstadhouder, komende van Breda, inspecteert op zijn doorreis het garnizoen op het Exercitieveld buiten de Kanselpoort.

Willem V prins van Oranje-Nassau. Door Johann Georg Ziesenis – Mauritshuis, The Hague, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=10312604.

1791, 1 Juni.

De Prins van Oranje, Erfstadhouder, inspecteert het garnizoen op het Exercitieveld buiten de Kanselpoort.

1792

Aan de Korenbrug eene coupure gemaakt, welke met schotbalken kan gesloten worden ten behoeve der militaire inundatiën.

1794

Einde.
Pichegru en Daendels rukken Nederland binnen. Gorinchem aangewezen als Hoofdkwartier van het Hollandsche leger. De omtrek van de stad wordt geïnundeerd. Het Hoofdkwartier is in de Doelen.

Jean-Charles Pichegru . Door John Hoppner – Engraving by by H. B. Hall after John Hoppner from History of Europe from the Commencement of the French Revolution to the Restoration of the Bourbons in MDCCCXV by Archibald Alison. Edinburgh & London: William Blackwood, vol. 4, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=9040999.

Herman Willem Daendels was een naar Frankrijk gevluchte Patriot en keerde naar Nederland terug als brigadegeneraal in het leger van Pichegru en aanvoerder va het bataafse Legioen. Bestaande uit gevluchte leden van de voormalige vrijkorpsen. Door Sarief Bastaman Saleh – www.rijksmuseum.nl : Home : Info : Pic, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6349765.
Pichegru wilde het Franse offensief voor de winter stoppen voor de grote rivieren. Echter Daendels drong erop aan om verder te gaan en er was ook sprake van voedsel tekort, dus Pichegru besloot zijn offensief richting het noorden voort te zetten. Nadat in vrij korte tijd de Waal was dichtgevroren trok zijn leger op 10 januari bij Bommel de Waal over. Pichegru vreesde ook aanvallen in de flank en zullen de troepen van de flankbeveiliging zijn geweest, die richting Gorinchem kwamen, want de hoofdmacht ging richting Amsterdam.

1795, 13 Januari.

De Burgerkrijgsraad roept de ingezetenen op tot algemeene wapening ter verdediging van de Provincie tegen den vijand; naar aanleiding eener publicatie van Hun Edel Groot Mogenden van 7 Januari te voren.

1795, 18 Januari.

Zondagsmiddags raken de Franschen met de Hollanders handgemeen en worden van de wallen beschoten; des avonds worden twee houtzaagmolens in brand geschoten.

1795, 19 Januari.

Maandag wederom beschieting van de stad en de huizen met gloeiende kogels in brand geschoten.

1795, 20 Januari.

De stad onder bevel van Generaal-Majoor A. L. van Oyen geeft zich, nadat de Stadhouder Prins Willem V den vorigen dag het land heeft verlaten, na capitulatie aan de Franschen onder Generaal Osten over. Het stadhouderlijk bewind is voor goed geëindigd.

1795, 7 April.

De Provisioneele Representanten richten een nieuwe vrijwillige Burgerwacht op, die zelf een provisioneelen Burgerkrijgsraad kiest.

1798

De Hoofdwacht op de Groote Markt gebouwd.

De Hoofdwacht uit 1798. Foto vanaf FaceBook. Bron: Regionaal Archief Gorinchem.

1798, 11 Januari.

De stedelijke gewapende Burgerwacht wordt door eene algemeene Bataafsche gewapende Burgerwacht vervangen. Een krijgsraad bestaat sedert dien datum niet, doch heet nu Raad van Administratie en Discipline.

1804, 21 Juni.

De Gemeenteraad stelt een reglement vast voor de gewapende Burgermacht krachtens het Algemeen Reglement van Burgerwapening door het Staatsbewind den 20 December 1803 vastgesteld. Zij zal bestaan uit 3 oompagnieën infanterie (Schutters) wier loopplaatsen zijn:
1e Compagnie Groote Markt voor het Raadhuis.
2e Compagnie Groote Markt ingang Keelestraat.
3e Compagnie Groote Markt ingang Molenstraat.

1805, 7 December.

De officieren der gewapende Burgermacht, tevens vormende den Burgerkrijgsraad, benoemd door den Raad den 5 December te voren, worden geïnstalleerd en beëedigd.

1806, 26 Juni.

Tengevolge van een door den Secretaris van Staat voor de Binnenlandsche Zaken vastgesteld reglement voor de gewapende Burgermacht, worden de drie compagnieën schutters en de burgerkrijgsraad door den Raad ontslagen

1807, 22 Januari.

De Raad stelt officieren aan voor de nieuw op te richten Gewapende Burgermacht, die tevens den Krijgsraad vormen. Het stedelijk reglement van 21 Juni 1804 wordt gehandhaafd.

1810, 14 April.

Koningin Hortense en de Kroonprins Napoleon Louis, van Sleeuwijk komende, door de stad naar Utrecht gereden.

Koningin Hortense koningin van het Koninkrijk Holland met haar twee zonen. Door Marie-Eléonore Godefroid (1778-1840) – http://www.gogmsite.net/empire-napoleonic-and-roman/subalbum-queen-hortense/1812-estimated-hortense-nap.html, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=83304950.

1810, 9 Juli.

Het Koninkrijk Holland ingelijfd bij het Fransche Keizerrijk. Einde onzer onafhankelijkheid.

1811, 5 October.

Keizer Napoleon bezoekt met Keizerin Marie Louise de stad. Hij inspecteert de stadswallen en logeert in het huis van den Heer van Lom in de Nieuwstad (thans de Kolfbaan ) en vertrekt Zondagmorgen 6 October, na de door Pater Krul bediende mis in zijn tijdelijk paleis bijgewoond te hebben, naar Utrecht.

Napoleon Bonaparte. Door Unidentified painter [//commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Template:Unidentified_painter&action=edit&editintro=Template:Translate_this/message translate] – originally uploaded on en.wikipedia by Robert Prummel (overleg · bijdragen) at 30 juni 2006, 01:34. Filename was Napoleon the first.jpg., Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2811515.

Keizerin Marie Louise. Door François Gérard – en.wikipedia.org, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=3916600.
Overtocht van keizerin Marie Louise over de Merwede van Sleeuwijk naar Gorinchem.
Regionaal Archief Dordrecht. Collectie Dordracum Illustratum Inventarisnummer 551_40162.

1812, 10 Maart.

Bij de gewapende Burgermacht wordt een korps muzikanten opgericht.

1813

De stad is omgeven door 11 bastions, genummerd van 1 – 11. (Zie ook 11 Augustus 1584) Bastion 1 ligt ten oosten van de Arkelpoort; No. 2 ten westen daarvan en vervolgens in westelijke richting omgaand. Hunne namen zijn:

1 Molen bol werk;
2 Schelluinen, vroeger Arkel en Jan Bentisbolwerk;
3 Hoog Blokland;
4 Kerkhofbolwerk;
5 Mees tuin bol werk, vroeger Wolferenborch ;
6 Pelmolen bolwerk, vroeger Sandenborch;
7 Runmolenbolwerk, vroeger Althena en Stuivezant;
8 Dalembolwerk;
9 Lijnbaanbolwerk;
10 Klein bolwerk, vroeger Kekum;
11 Revolutie-of galgbolwerk, vroeger Roeienborch.

1813, 11 Mei.

Keizer Napoleon wijst zijn Minister van Oorlog op de belangrijkheid der stad als plaats, waarover de terugtocht der Fransche troepen eventueel uit Holland naar Frankrijk moet gaan.

1813 Zomer.

De Fransche Genie versterkt de vesting vooral aan de Oostzijde tegen de nadering der geallieerde Pruisische en Russische troepen onder bevel van Generaal Zielinsky.

De vesting Gorinchem eind 1813, beveiligd door inundaties (horizontale groen streepjes arcering), via coupures aangegeven in de Wolpherensedijk, de Arkelsedijk, de Zuiderlingedijk 2x en de Dalemsesluis. Kaart uit het boekje DE VESTING GORINCHEM VAN NOVEMBER 1813 TOT MAART 1814. Bewerkt onder toezicht van den Chef van den Generalen Staf DOOR F. H. A. SABRON, Kolonel der Infanterie, Gouverneur der Koninklijke Militaire Academie, BREDA. DE KONIN KLIJKE MILITAIRE ACADEMIE. 1902. Regionaal Archief Gorinchem.
Het oude Hoornwerk de Krinkeldewinkel is versterkt met palissaden en geschut. De wallen van Gorinchem zijn in orde gebracht en gepalissadeerd, de grachten zijn uitgediept en de huizen aan de Altenawal versterkt tot een fort. De havenmonding is afgesloten door een platte schuit voorzien van geschut. Fragment van kaart Regionaal Archief Gorinchem. Identificatienummer: F9104. Bewerkt door Roel Mulder tbv project Beleg van Gorinchem herdenking 2014.

1813, 18 November.

De stad, door Napoleon de sleutel van Holland genoemd, onder bevel van Commandant Langlois op Keizerlijk bevel in staat van beleg verklaard.

Kaart van de opstelling van het geschut ter verdediging van de vesting tijdens het beleg 1813/1814.Totaal 60 stukken geschut. Nationaal Archief. Toegang 4.OPV. Inventaris nr. G80.

1813, 19 November.

De bezetting der stad, 12 à 1300 man bedragende, wordt aangevuld met het 1e en 2e Regiment Nationale Garde van Braband uit Antwerpen. Generaal Rampon met deze laatste regimenten medegekomen neemt als Gouverneur het opperbevel over het garnizoen op zich. Langlois blijft Stadscomrnandant.

1813, 1 December.

Het land om de stad over een breedte van een half uur gaans onder water gezet.

1813, 3 December.

De poorten der stad worden finaal gesloten en verlof tot uittocht wordt niet meer verleend. De voorposten raken op den Arkelschen dijk slaags met de Kozakken.

1813, 5 December.

‘s-Keizers verjaardag op hoog bevel gevierd met eene groote parade van het garnizoen, een door verschillende autoriteiten bijgewoond Te Deum, het uithuwelijken van een rosière en eene illuminatie.

1813, 15 December.

De stad is aan alle zijden door de geallieerden ingesloten.

1813, 16 December.

De compagnie Hollandsche Nationale Garde van het regiment van Texel ontwapend, buiten dienst gesteld en gebruikt voor arbeid aan verschansingen.

1813, 28 December.

Eerste beschieting der stad door de geallieerden.

De Pruisische geschutsbatterijen, die de stad beschieten en bombarderen zijn aan de overkant van de rivier langs de dijk opgesteld en op de kaart aangegeven met No. 1 t/m 7. Elke batterij bestaat uit meerdere stukken geschut. Kaart uit het boekje DE VESTING GORINCHEM VAN NOVEMBER 1813 TOT MAART 1814. Bewerkt onder toezicht van den Chef van den Generalen Staf DOOR F. H. A. SABRON, Kolonel der Infanterie, Gouverneur der Koninklijke Militaire Academie, BREDA. DE KONIN KLIJKE MILITAIRE ACADEMIE. 1 902. Regionaal Archief Gorinchem.

1814, 22 Januari.

De stad gebombardeerd.

1814, 23 Januari.

De stad wordt in den naam van den Koning van Pruisen opgeëischt. Generaal Rampon wijst den eisch onvoorwaardelijk af.

1814, 24 Januari.

De stad gebombardeerd. Vergeefsche pogingen van den Municipalen Raad en den Maire bij Generaal Rampon om de stad over te geven, en bij Generaal Zielinsky om het beleg op te breken.

1814, 25 Januari.

Aan een aantal vrouwen wordt verlof tot uittocht uit de stad verleend. Zij worden door de belegeraars teruggewezen.

1814, 26, 27, 30 Januari.

De stad gebombardeerd.

1814, 30 Januari.

Drie kruitkisten op den Pelwal ontploffen door het bombardement; de pelmolen zeer gehavend; 17 dooden en 7 gewonden.

De door de ontplofte kisten met buskruitkardoezen beschadigde Pelmolen en de aldaar achter de borstwering van de wal opgestelde kanonnen. Herkomst onbekend. Publiek Domein.

1814, 4 Februari.

Generaal Rampon capituleert in de Pastorie te Schelluinen. De legpenning op deze capitulatie betrekking hebbende is in het museum aanwezig.

1814, 17 Februari.

De Fransche Adelaar wordt van den toren weggenomen, waar hij sedert 17 December 1813 prijkt.

1814, 20 Februari.

De stad aan de geallieerden overgegeven. Uittocht der Fransche bezetting. De regeeringspersonen van den eed aan den Franschen Keizer ontslagen en weder in hun ambt bevestigd als “Provisioneel Bestuur der Gemeente”. De aanvaarding der Souvereiniteit door Willem I van de pui van het stadhuis afgekondigd. De stad herneemt hare plaats onder de vrije Nederlandsche steden.

1814, 29 April.

De Krijgsraad der Schutterij, benoemd door het stadsbestuur ingevolge het reglement op de Schutterijen in het Departement der Monden van de Maas d.d. 10 Februari 1814, wordt beëedigd en geïnstalleerd.

1814, 26 Juli.

De Krijgsraad der Schutterij stelt als loopplaatsen vast voor de 3 compagnieën:
No. 1 op de Groote Markt voor het Stadhuis;
No. 2 aan den ingang van de Molenstraat tot de Markt;
No. 3 of Artilleriecompagnie, in de Keelestraat.

1814, 1 December.

De tol tot kazerne ingericht.

Vanaf dit moment wordt het Tolhuys dus Tolkazerne genoemd. Foto Regionaal Archief Gorinchem.

1815

De nieuwe Waaldijk (Dalemsche dijk vanaf de vesting) aangelegd. Hieronder liggen gedeeltelijk de fundamenten van den in 1412 verwoesten “Keizerlijken burcht” der Arkels.

1815, 17 Maart.

De Souvereine vorst als Koning der Vereenigde Nederlanden onder het losbranden van 101 kanonschoten geproclameerd.

1815, 27 Juni.

In de stad raakt bekend, dat Napoleon na het verlies van den slag bij Waterloo te Parijs gearresteerd, tot afstand zijner waardigheid is gedwongen. De ingezetenen leggen hierover hunne vreugde aan den dag door het uitsteken van vlaggen en illuminatie hunner huizen. Van stadswege gaat de vlag op den stadhuistoren en wordt het carillon bespeeld.

1815, 13 September.

H.K.H. de Princessen van Oranje en van Brunswijk (de moeder en zuster van Koning Willem I) op hare doorreis naar Antwerpen, vertoeven een uur in de Doelen.

Frederica Sophia Wilhelmina prinses van Pruisen in 1789. Door Johann Friedrich August Tischbein – www.mauritshuis.nl, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3788190.

Haar dochter Frederica Louise Wilhelmina van Oranje-Nassau. Door Onbekend – Afbeelding komt in meerdere publicaties voor. Deze versie gevonden op http://www.theroyalforums.com/forums/f160/, alwaar het zonder auteursrechten gekopieerd mag worden., Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6521828.

1815, 31 December.

De Koning en Prins Frederik logeeren in de Doelen en vertrekken 1 Januari naar ‘s-Gravenhage.

Koning Willem I in koningsmantel. Door Joseph Paelinck – www.rijksmuseum.nl, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2306363.

.

.
.

Portret van prins Frederik (1797-1881). Door Unidentified painter [//commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Template:Unidentified_painter&action=edit&editintro=Template:Translate_this/message translate] – Afbeelding komt in meerdere publicaties voor. Deze versie gevonden op http://www.theroyalforums.com/forums/f160/, alwaar het zonder auteursrechten gekopieerd mag worden., Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6513199.
 

1818

De Merwedekeersluis, tevens schutsluis aan den Lingemond bij de Waterpoort gemaakt, benevens de Korenbrugsluis tot afsluiting van de Linge van de Haven.

De ingang van de Lingehaven vanaf Buiten de Waterpoort met in het midden molen “De Eendracht”. Regionaal Archief Gorinchem. Identificatienummer: P336.
De Korenbrug en Lingehaven tijdens de vernieuwing van de sluisdeuren. Datering: 1927. De donkere gangen onderin zijn de omloopriolen voor de waaiersluiswerking. Hierdoor is het mogelijk, om de waterdruk te gebruiken om de sluisdeuren tegen hoogwater in te openen. Door de bouw van de sluizen, was er eindelijk bescherming en enige regeling op de waterstand in de haven, echter het hielp niet tegen de hoogwater overlast problemen. Regionaal Archief Gorinchem. Identificatienummer: F14052.

1818, September.

De Koning neemt de Steenen hoeksche kanaalwerken ( verlenging van de Linge tot Steenenhoek) in oogenschouw.

Ontwerpkaart door Jan Blanken gemaakt van het kanaal van Steenenhoek. Fragment van Rivier-en-kanaal-kaart-van-de-Linge-en-de-Zederik – Gorinchem 1818 – Jan Blanken Jansz. Universiteitsbibliotheek Utrech, Call number KAART: Moll 161 (Dk41-14).

1819

De Steenenhoeksche kanaalsluis bij de Arkelpoort gemaakt.

Constructietekening van de Steenenhoeksche kanaalsluis bij de Arkelpoort , of wel de sluis bij de brug van Ceelen. Nationaal Archief 4.VTH Inventarisnummer 3281.

1826

Bouw der Willemskazerne door de stad.

De Willemskazerne ca. 1897. Regionaal Archief Gorinchem. Identificatienummer: F16077.

1827, 27 Juli.

Het vroegere Pesthuis, later kazerne, ingericht tot militaire infirmerie.

1830 ’t laatst van.

De stad, tengevolge van de scheuring met België, in staat van beleg verklaard. Gedurende het geheele jaar zijn 514 officieren en 2926 onderofficieren en manschappen in de stad ingekwartierd geweest.

1831 Januari.

In deze maand zijn in de stad ingekwartierd geweest 113 officieren en 6482 onderofficieren en manschappen.

1831, 19 September.

Plechtige ontvangst van het Korps Vrijwillige Jagers, studenten der Utrechtsche Hoogeschool, op hun terugmarsch uit het leger naar die academiestad.

1833, 22/23 Juni.

Feestelijke ontvangst van een gedeelte der dappere bezetting van de Citadel van Antwerpen.

Een Franse legermacht kwam de opstandige Belgen te hulp en ging over tot een beleg van de Citadel van Antwerpen, die door Nederlandse troepen werd verdedigd. Dit beleg werd in Europa en vooral in Nederland op de voet gevolgd, als een gevecht van David tegen Goliath. De Nederlandse bezetting van de Citadel voerde de verdediging vakkundig en dapper en verkreeg respect van vriend en vijand. Uiteindelijk moest er toch worden gecapituleerd en gunden de Fransen de Nederlanders een eervolle aftocht, maar wel in krijgsgevangenschap. Nadat in 1833 de krijgsgevangenen werden vrijgelaten en per schip terugkwamen naar Nederland, werden ze in Gorinchem feestelijk onthaald en was er een ceremonie ter ere van deze Citadel van Antwerpen veteranen bij een groot daarvoor opgericht monument op het exercitieveld buiten de Kanselpoort. De herkomst van deze afbeelding is onbekend.

1834, 28 October.

De stad koopt een stal en erf naast de kazerne het Groothuis in de Molenstraat, later, in 1837 ingericht tot militaire bakkerij.

1836, 3 November.

Bouw van 12 militaire waschhuisjes bij de infirmerie.

1837, 18 September.

Bouw der garnizoensbakkerij in de Molenstraat.

De garnizoensbakkerij op de hoek Molenstraat/Revetsteeg. Foto Hugo Ouwerkerk.

1843, 11 September.

Eerste steenlegging door de vereenigde confreriën van St. Joris en St. Christoffel voor den bouw van een schouwburgzaal en koffiekamer in de plaats van de afgebroken getimmerten achter het Doelhuis (Doelen).

1857, Augustus.

De Arkelpoort (vroegere Laag-Arkelpoort) afgebroken.

1860, 14 September.

De Vijfde uitgang gemaakt.

Een Vijfde Uitgang, of toegang tot de vesting, via een sluisje met brug naar de Spijksedijk. Foto FaceBook.

1862, 17 Mei.

Kostelooze ingebruikgeving der kazernegebouwen aan het Rijk.

1864 20 Februari.

Vijftigjarige herdenking van Gorinchems verlossing van de Fransche overheersching. Een monumentale pomp op de Groenmarkt geplaatst.

1872, 1 April.

Feestelijke 300-jarige herdenking van de inneming van den Briel door de Watergeuzen.

1874

In de Vestingwet wordt de stad als Zuidelijk grenspunt van de Nieuwe Hollandsche Waterlinie opgenomen.

1874, 12 Mei.

Feestelijke herdenking van het 25-jarig regeeringsjubileum van Z.M. den Koning.

1881, 28 Juli.

De Eerste Kamer neemt het wetsontwerp aan tot aanleg van een kanaal ter verbinding van Amsterdam met de Merwede (Keulsche vaart, Merwedekanaal).

De Keulse vaart liep van Gorinchem tot Vianen en werd ook als trekvaart gebruikt, op deze kaart het traject Gorinchem – Meerkerk. De Keulse vaart werd een verbreed en uitgediept onderdeel van het nieuwe Kanaal naar Amsterdam, later Merwedekanaal genoemd. Herkomst onbekend.
Funderingsput in de bodem van het oude Stenenhoekse kanaal, tevens vestinggracht, met de in aanbouw zijnde fundering van het gedeelte grondduiker onder het te maken Merwedekanaal en onder het glacis. Hulpkoker tot inlating van rioolwater uit de oude duiker. Datum 11 december 1888. Locatie Gorinchem. Foto collectie nationaal Archief. 2.24.1.1 Inventarisnummer 75. Bestanddeelnummer 680.

1889, 29 Mei.

Feestelijke herdenking van de 40-jarige regeering van Z.M. den Koning.

1893, 1 Mei.

De Keulsche Vaart (het Merwedekanaal) voor de Scheepvaart geopend.

1894

De Waterpoort afgebroken en overgebracht naar het Rijksmuseum te Amsterdam.

Waterpoort aan stadzijde gezien. Door de poort is de schouder van het Tolbastion te zien. Foto Tukker. Regionaal Archief Gorinchem. Identificatienummer F24386.1.

1898, 14/15 September.

Inhuldigingsfeesten bij gelegenheid van de aanvaarding der regeering door H.M. Koningin Wilhelmina en onthulling van de monumentale fontein op de Groote Markt.

De Wilhelminafontein op de Grote Markt, ca. 1900. Briefkaart Regionaal Archief Gorinchem. Identificatienummer: P645.

1899, 23 October.

Bij Koninklijk Besluit wordt bepaald, dat de vesting Gorinchem voortaan zal behooren tot de vestingwerken der 1e klasse. Inkrimping der verboden kringen.

1900 Mei.

Aanbesteding van den bouw der Citadelkazerne door het Rijk.

De Citadelkazerne ca. 1910. De naamgeving is ter ere van de verdedigers van de Citadel van Antwerpen. Zo ook het ornament boven de ingang. Foto collectie Regionaal Archief Gorinchem. Identificatienummer: F16004.

1902

Opheffing van ’s Rijks Wagendepot te Gorinchem en overbrenging naar Dordrecht en Delft.

1903, 31 October.

Onthulling van de Boldingh-bank op het Kazerneplein.

De Boldinghbank ter ere van Gerrit Boldingh, een officier in het Gorinchemse garnizoen, die tijdens de Boerenoorlog naar Zuid-Afrika ging om aan de zijde van de Boeren te strijden. Voor de strijd van de Boeren tegen de Engelsen bestond toen in Nederland veel sympathie en Gerrit Bolding heeft zich daar in de strijd onderscheiden. De bank stond op het kazerneplein, maar is na de afbraak van de kazernes verhuisd naar het Artilleriemuseum in Oldenbroek. Foto Guus Haandrikman.

1904, 30 September.

Mededeeling in den Gemeenteraad, dat als opleidingsplaats voor jongens bij de Marine is gekozen Hellevoetsluis, waarbij mede het oog was gevallen op Gorinchem.

1914, 19 Februari.

H.M. de Koningin bezoekt de stad.

Een nog jonge Koningin Wilhelmina. Door Pieter de Josselin de Jong – Wikipédia holandesa, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1528655.

1914, 20 Februari.

Honderdjarige herdenking van Gorinchem’s verlossing van de Fransche overheersching.

Bevrijdingsfeest 1814 – 1914. Waarschijnlijk in de Hoveniersstraat. Foto collectie Regionaal Archief Gorinchem. Identificatienummer: F15097.

1914, 31 Juli.

Bij omroep en klokgelui wordt des namiddags 4 uur de mobilisatie afgekondigd.

1915, 27 Maart (correctie WVG: 1914, 5 augustus).

De vesting Gorinchem in staat van oorlog verklaard.

Proclamatie staat van Oorlog (augustus 1914). Collectie voormalig legermuseum Delft.

1919, 25 November.

Onttrekking van een deel van het terrein benoorden de vesting aan de verboden kringen bij Koninklijk Besluit.

1921 Juni.

H.M. Schorpioen als opleidingsschip voor de Marine alhier gevestigd.

Opleidings- en logementschip de Schorpioen en opleidingsschip de Nautulus, in de Vluchthaven te Gorinchem, afgemeerd aan De Punt. Hiermee was de matrozenopleiding van de Marine in Gorinchem gevestigd. Fotocollectie Regionaal Archief Gorinchem. Identificatienummer: P1721.

1924, 1 Augustus (correctie WVG: dit moet waarschijnlijk 1894 zijn, zie hieronder).

Afschuining van den vestingmuur op den boek Tolsteeg-Waterpoort ten behoeve van het verkeer.

Het hier door W.F. Emck vermelde jaar 1924 zal niet correct zijn. De militaire vestingplattegrond van de Genie van 1875 toont de uitstekende schouder, echter bij de volgende vestingplattegrond die ons ter beschikking staande, die van 1897 is de schouder rechtgetrokken. Het meest voor de hand liggen is, dat de schouder is rechtgetrokken in het jaar van de afbraak van de Waterpoort. Zie de vestingplattegrond fragmenten hieronder:

Fragment van vestingplan 1861, idem als op vestingplan 1875 (slechte staat). Nationaal Archief. Toegang 4.OGT. Inventarisnummer 605.
Fragment van vestingplan 1897. Hier is de schouder rechtgetrokken. Documentatiecentrum Stichting Menno van Coehoorn.

1926, 28 Mei.

Bij Koninklijk Besluit wordt bepaald, dat een gedeelte der vestingwerken niet meer als vesting wordt beschouwd en wel het gedeelte westelijk van de Arkelpoort tot ongeveer de barakken van de Ver. tot Bestrijding der Tuberculose, met uitzondering van een gedeelte van het daarin gelegen bastion 3 dat als vestingwerk onder den naam “het Havenwerk van Gorinchem” blijft gehandhaafd. Het overschietende gedeelte van de omwalling, het gedeelte oostelijk van de Arkelpoort tot aan het punt waar de hiervoor genoemde barakken zijn gebouwd blijft als vestingwerk gehandhaafd en krijgt den naam van “de Wal van Gorinchem” en is gebracht in de 2e klasse.

Vestingplan 1926. Het geel gearceerde geeft de grond aan, waarvan de militaire vestingwerk status vervalt en wordt overgedragen aan de gemeente Gorinchem. Regionaal Archief Gorinchem. Inventarisnummer: 0574.

1926, 1 October.

De matrozenopleiding overgeplaatst naar Vlissingen.

Slot

Hiermee komt de kroniek van W.F. Emck ten einde en is dit ook voor de Kroniek Vesting Gorinchem een mooi eindpunt, zijnde het jaar waarbij de vesting minder belangrijk werd als militair verdedigingswerk, door de opheffing van de vestingwerkstatus van een deel der vestingwerken.

Natuurlijk loopt de vestinggeschiedenis nog door tot de volledige opheffing der vesting in 1959.
Het resterende deel kunt u lezen in het hoofdstuk Vestinggeschiedenis op deze site, via deze link:

De vestinggeschiedenis

Kroniek W.F. Kemp, aangevuld door Hugo Ouwerkerk.

Redactie: Joop Kuijntjes.