In Gorinchem beweren gemeentebestuur en toeristische organisatie graag dat Gorinchem de grootste vestingstad van Nederland is, maar is dat eigenlijk wel zo?
Wij van de werkgroep vesting Gorinchem hebben in een presentatie aan de gemeenteraad 2016 het volgende gezegd: “Gorinchem is de grootste vestingstad van Nederland, met een nog complete vestingwal, welke nog bijna geheel volgens het originele tracé uit 1600 verloopt, opgezet volgens het Oud Nederlandse vestingstelsel”. Dus er waren wat kanttekeningen bij. Tevens was er globaal even wat lengte en breedte gemeten op Google Earth.
Verder gaat het over de tegenwoordige tijd, dus wat er nu nog van vestingsteden is te zien, met een nog volledige omwalling. Vroeger waren er veel meer vestingsteden en ook grotere dan Gorinchem, o.a. Maastricht, ’s Hertogenbosch, Breda en Bergen op Zoom.
We kunnen eventueel nog onderscheid maken tussen:
- Vestingstad, waarbij het stadsgedeelte binnen de z.g. militaire landsgrond van de vestingwal telt.
- Vesting, waarbij alle vestingwerken, behorende bij de vestingstad meegerekend worden.
Meten kan op veel manieren. Wij meten de omtrek en wel als volgt:
- We meten qua grootte vergelijkbare vestingen met een volledige omwalling.
- Voor vestingstad: is de omtrek van van de grens van de stedelijke bebouwing aangehouden.
Daarover kan dan ook nog altijd gediscussieerd worden, waardoor we dus van een marge in de gemeten waarden kunnen spreken, maar bij duidelijke verschillen zal dat niet veel uitmaken. - Voor vesting: de omtrek van de vestingwerken wordt om de buitenste vestinggracht met vestingwerken gemeten, echter is die gracht geen gracht meer, maar een kanaal, of haven dan telt dat niet mee en wordt er langs de buitenboorden van de buitenste vestingwerken gemeten.
Laten we eens even de proef op de som nemen; de vraagstukken zijn:
- Is Gorinchem de grootste?
- Hoe bijzonder is Gorinchem eigenlijk als vestingstad.
Oplossing 1
Brielle (Den Briel):
Heusden:
Naarden:
Gorinchem:
Conclusie:
De buitenomtrek van grachten en vestingwerken van Heusden komt aardig in de buurt van die van Gorinchem. Zowel bij Heusden als bij Gorinchem is de Haven niet als vestinggracht meegerekend. Zou de haven wel worden meegerekend, dan is dat gunstiger voor Gorinchem.
Het stadsgedeelte binnen de hoofdwal van Gorinchem is veel groter dan dat van Heusden. Verder zijn zowel het stadsgedeelte als de buitenomtrek van de vestingwerken zowel bij Brielle als bij Naarden ruim kleiner, dan die van Gorinchem.
Bij Naarden is fort Ronduit niet meegerekend als onderdeel van de vesting.
Wanneer dit fort wel meegerekend zou worden, dan zou de buitenomtrek van de vestingwerken van Naarden ca. 4854 m zijn en daarmee groter dan Gorinchem.
Maar een fort is een zelfstandig verdedigingswerk en geen onderdeel van de vestingwal.
Wij in Gorinchem kunnen dus toch gerust zeggen dat wij de grootste vestingstad, of vesting van Nederland zijn.
Oplossing 2
Vergelijkingslijst:
Conclusie
- In Nederland zijn nog maar 10 vestingsteden, volledig omsloten door een vestingwal, waarvan Gorinchem de grootste is.
- Brielle is ook opgezet volgens het Oud Nederlandse vestingsysteem en heeft een mooie gerestaureerde vestingwal en meer bomvrije gebouwen.
Tevens is de inrichting van de vestingwal met geschutsopstellingen indertijd teruggebracht, maar bij gebrek aan onderhoud flink geërodeerd. - Naarden is het summum op het gebied van vestingbouw, met gemoderniseerde bastions, deels Oud-Hollands, deels Franse stijl en deels lijkende op het ontwerp van Menno van Coehoorn. Er zijn heel veel bomvrije gebouwen, waaronder een bomvrije kazerne. Er is ook een enveloppe met bedekte weg en dubbele grachten met betonnen remises.
- Heusden is ook een vesting volgens het Oud Nederlandse vestingsysteem, de vestingwerken zijn geheel gerestaureerd en kaal als een situatie in staat van oorlog. Alle vestingwerken zijn goed te onderscheiden. Voor de vestingliefhebber is Heusden zeker prachtig.
- Gorinchem is niet alleen de grootste vesting, maar heeft ook zo zijn eigen kwaliteiten, het is vesting met dynamiek en sfeer, de vestingwerken zijn niet gerestaureerd, behoudens de bekledingsmuur en stenen beren.
Ook is er veel groen aanwezig. Dit geeft een sfeer van vervlogen tijden en authenticiteit.
Wel zijn er mooie gerestaureerde voormalig militaire gebouwen, die bij de vesting horen, die toch ook weer anders en soms mooier zijn dan in andere vestingen.
De situering van de vesting in het rivierenlandschap aan Merwede en Linge is magnifiek, met prachtige uitzichten. Dit geeft ook een mooie beleving van het oer-Hollandse rivierenlandschap en de Hollandse Waterlinie. Gorinchem is voor iedereen prachtig.
Dus Gorinchem komt er goed vanaf, is best bijzonder te noemen en de moeite waard om wat meer te restaureren, conserveren en open te stellen voor bezoekers. Maar nu al is het zeer de moeite waard om Gorinchem te bezoeken en kan de toeristische organisatie rustig verder gaan met het promoten van de grootste vesting van Nederland.
M.v.g.,
Hugo Ouwerkerk
Werkgroep Vesting Gorinchem
onderdeel van de Historische Vereniging Oud-Gorcum