Dit is een “bijvangst” van het archiefonderzoek naar de VIS-kazemat bij het Nationaal Archief (GaHetNa). Het is een stukje militaire plattegrond in blauwdruk van de Vesting Gorinchem uit 1929. Deze hoort bij een brief betreffende een aanvraag voor het plaatsen van een wegwijsbord (rood kruisje) op de zogenaamde “Militaire Landsgrond”.
De grens tussen de Militaire Landsgrond en de gemeentegrond en tussen de Militaire Landsgrond en het buitengebied is aangegeven met de gele lijn. Alles tussen de gele lijnen is dus de Militaire Landsgrond, eigendom van het Ministerie van Oorlog.
De toegang tot de vesting Gorinchem vanaf de oostzijde was vanaf de vestingaanleg rond 1600 expres moeilijk gehouden, via een laag en smal pad naar de Dalempoort, die dan ook expres naar het zuiden gekeerd was. Dit was gedaan, omdat een aanvaller uit het oosten werd verwacht. De route van oost naar west, tussen de rivieren was ook van oudsher de aanvalsroute voor invasielegers.
Vergroot de afbeelding maar eens (erop klikken), dan vallen diverse zaken op:
- De Dalemsedijk loopt niet door de stad in, zoals nu wel het geval is, via Dalembolwerk en de Burgstraat. Om via de Burgstraat de stad in te gaan, moest men vanaf de dijk een haakse bocht maken, via een weg (verhard met grind) over de walgang van de Dalemwal naar de Dalempoort, daar rechtsaf de Dalemstraat in en dan linksaf de Burgstraat in.De Dalemsedijk was pas in 1815 gemaakt tussen de Waaldijk vanaf het Dalems kerkje en de vestingwal. Voorheen sloten de dijken niet op de oostzijde van de vestingwal aan.
Toen in 1815 de dijk wel op de vestingwal werd aangesloten, was hierop geen toegangspad.
Alleen in de winter, wanneer bij hoog water het pad naar de Dalempoort onder water kwam te staan, maakten de militairen een gat (Coupure) in de borstwering en werd de dijk als toegang/uitgang gebruikt. In het voorjaar werd die Coupure weer gedicht. Echter in 1858 werd er een permanente Coupure gemaakt en was een weg via de Dalemsedijk een feit.De situatie met de omweg via de Dalemstraat heeft zelfs tot 1957 bestaan. Hoewel er vanuit het gemeentebestuur in 1864 en 1921 pogingen waren om een rechtdoor gaande aansluiting vanuit de Burgstraat op de Dalemsedijk te verkrijgen, werden deze opgegeven.
In eerste instantie doordat de minister van Oorlog geen toestemming gaf en in tweede instantie doordat Rijkswaterstaat hieraan niet wilde meebetalen. Men was schijnbaar dusdanig ontmoedigt, dat men in 1939 zelfs een brandweerkazerne aan het eind van de Burgstraat bouwde, midden op de eventueel toekomstige rechtdoor gaande route. Bij de uiteindelijke realisatie van de rechtdoor gaande aansluiting met de Dalemsedijk in 1957, moest deze brandweergarage dan ook (met een voor die tijd opzienbarende operatie), opzij verplaatst worden. Deze brandweergarage bestaat nog steeds, op de hoek van de Dalemstraat en de Burgstraat en is nu een atelier (Beeldkazerne).
Brandweerkazerne Burgstraat opzijgeschoven.
- Alle toegangen tot Gorinchem staan al als grindwegen ingetekend op de militaire plattegrond van 1897. In 1929 was hier dus nog steeds sprake van een grindweg. Waarschijnlijk was de verharding van de Dalemsedijk ook grind.
- Verder is een smal pad over de walgang te zien naar het Visserslaantje.
- Rechts van de aansluiting van de Dalemsedijk op de vestingwal is een trap van de vestingwal naar beneden. Daar is ook een gebouwtje aangegeven, waarschijnlijk een schietgebouwtje, want in de hoek van de rechte wal (Courtine) met Bastion 9 is een kogelvanger.
Deze kogelvanger (een afdak met een berg zand eronder) heeft nog tot in de jaren negentig bestaan. - Verder is daar ook nog sprake van een “standplaats voor mitrailleur”.
Dat is vraagt weer uitzoekwerk, want was dit een mitrailleuropstelling ter verdediging van de vesting, of een oefenopstelling die ook in de kogelvanger schoot? Dat laatste is kan ook weer twijfelachtig zijn, want de schietbaan bij de kogelvanger was kort en eigenlijk alleen geschikt voor het oefenen met pistool. Terwijl de mitrailleurs in die tijd geen handwapens waren, die waren zwaar, stonden op een driepoot, of een tweepoot en hadden een groot bereik. Zie hieronder:
De toen bij het Nederlandse leger in gebruik zijnde “licht mitrailleur” Lewis M20, effectief bereik 800m.
De toen bij het Nederlandse leger in gebruik zijnde zware mitrailleur, de Schwartzlose M.08, effectief bereik 1000m.
Tot zover.
De Gorinchemse wetenswaardigheden komen voornamelijk uit: Oud-Gorcum Varia nr. 16, het artikel DE DALEMPOORT BLEEF BEHOUDEN door A.J. Busch, zie:
http://www.oud-gorcum.nl/ogv/ogv-016.pdf
Voor meer wetenswaardigheden over de vestinggeschiedenis van Gorinchem, kijk dan verder op deze site: https://www.vestinggorinchem.nl